In het koor van de Martinikerk in de Friese stad Bolsward staat een aantal bijzondere koorbanken. Deze banken zijn rond het jaar 1490 gemaakt en op twee daarvan staan in het hout afbeeldingen uitgesneden, gebaseerd op de reis van het volk Israël naar het beloofde land. Het zijn afbeeldingen van de doortocht door de Rietzee, van het hemelse manna en van de verspieders. Het gaat dus om drie belangrijke gebeurtenissen binnen het lange verhaal rond deze pelgrimsreis. Vandaag gaat het over de doortocht door de Rietzee.
Tonko Ufkes
Op de zijkant van een koorbank in de Martinikerk staan meestal drie bijbelse taferelen onder elkaar afgebeeld: Op één zo’n zijkant is bovenaan de doortocht door de Rietzee uitgesneden, de afbeelding in het midden stelt de doop voor van Jezus door Johannes de Doper in de rivier de Jordaan en helemaal onderaan zien we de twee verspieders die een enorme druiventros dragen (deze druiventros komt uit het beloofde land aan de overkant van de Jordaan).
In de drie afbeeldingen speelt het water een grote rol en wellicht is dat de eerste samenhang tussen deze drie. Daarnaast wordt driemaal het oude leven ‘verlaten’ om een nieuw leven binnen te stappen.
Dezelfde drie voorstellingen horen al bij elkaar in de Biblia Pauperum ofwel de Armenbijbel; dit is een middeleeuwse prentenbijbel van zo’n veertig bladzijden vol getekende of gedrukte drieluiken. Daarin staat steeds in het midden een afbeelding die verwijst naar het leven van Jezus met links en rechts daarvan een passend verhaal uit het Oude Testament.
Mozes en de Rietzee
De bovenste afbeelding op de zijkant van de koorbank lijkt misschien lastig te duiden; vooraan staan drie mannen (elk heeft een baard) en achter deze drie mannen staan twee mensen, waarschijnlijk eveneens mannen. Aan de achterkant staan nog eens zes mensen. De uitgesneden figuren zijn wellicht Mozes – de man helemaal rechts met de kleine horentjes – en de overige tien mensen staan dan symbool voor het volk Israël.
Mozes draagt een nu afgebroken staf en hij is te herkennen aan de kleine horentjes. Die horentjes kunnen verklaard worden met behulp van een uitleg in de kantlijn van de Statenvertaling uit 1637 bij het Bijbelboek Exodus 34:29. Daar wordt Mozes beschreven met een glanzend gelaat, nadat hij op de berg Sinaï de Tien Geboden heeft gekregen. Volgens de Statenvertaling glansde zijn gezicht alsof het “stralen uytgaf, gelijck de sonne”. Maar het Hebreeuwse woord voor ‘stralen’ kan volgens het commentaar in de kantlijn ook ‘horens’ betekenen. “Hier uyt ist misverstant gekomen, datmen Mose met hoornen schildert.”*
Hoewel van het water van de Rietzee (in oudere vertalingen: ‘Schelfzee’) niets te zien is, moet de afbeelding vast de doortocht door het water van de Rietzee voorstellen. Ook al vanwege de verwijzing naar de doop in de Jordaan op dezelfde zijkant van de koorbank, samen met de beide verspieders die net de Jordaan zijn overgestoken.
De doortocht
De uittocht, de bevrijding uit Egypte en de tocht naar het beloofde land, is het belangrijkste thema in het Bijbelboek Exodus. Het leger van de farao verdrinkt in de Rietzee terwijl het volk van Israël veilig de overkant bereikt en door mag reizen naar het beloofde land, naar een nieuwe toekomst. En als altijd gaat de HEER mee en wijst de weg; in dit verhaal gaat de HEER overdag mee als wolkkolom en ’s nachts als vuurkolom.
Die verwijzing naar een nieuwe toekomst is ook terug te vinden in het middelste paneel op de zijkant van deze koorbank: de doop in de Jordaan. En in de enorme druiventros van de verspieders is het uiteindelijke doel van de (pelgrims)tocht te zien: een nieuw leven in het beloofde land, het land van melk en honing.
* Op de website bijbelsdigitaal.nl zijn de Statenvertaling en het commentaar in de kantlijn makkelijk te vinden.
