“Van oudsher werden er in Leipzig passies en passionsballaden uitgevoerd,” schrijft Jelte Hulzebos als hij de uitvoering aankondigt van de Johannes-passion op 3 april aanstaande in een cantatedienst in de Nieuwe Kerk. ‘Van oudsher’, zo voelt het ook een beetje nu na twee corona-jaren de passiemuziek in Groningen in de lijdenstijd als vanouds weer meermalen opklinkt. Naast de Johannes zal de Mattheüs in de Der Aa-kerk en in de Nieuwe Kerk worden uitgevoerd. En wat bij de Mattheüs-uitvoeringen bijzonder is: ze onderscheiden zich nadrukkelijk van elkaar.
In 1724 klinkt voor de eerste maal de Johannes-passion in de Nicolai-kerk te Leipzig, drie jaar vóór de Mattheus-passion wordt gezongen in de Thomas-kerk. Hulzebos: “De tekst van het Johannesevangelie, getoonzet in de recitatieven, is de kern van het werk. De vrije poëzie in de vorm van aria’s en koralen is het commentaar op het lijdensverhaal en de reactie van de gelovigen. De vele korte en felle koordelen maken de handeling zeer levendig en verlenen haar veel dramatiek. Bach werkt door middel van deze elementen het lijdensevangelie uit tot een omvang en intensiteit die al zijn voorgaande kerkmuziek overstijgt. Een meesterwerk dat ook na bijna driehonderd jaar het hart raakt.”
Een semi-scenische uitvoering van de Mattheüs
In de Der Aa-kerk wordt op 26 en 27 maart door het Luthers Bach Ensemble onder de leiding van Tymen Jan Bronda de Mattheüs gezongen in “een andersoortige uitvoering met nadruk op de expressieve, emotionele aspecten van de passie. De solisten en het koor gaan alledaags gekleed en zingen uit het hoofd. Daardoor wordt de interactie tussen zangers en publiek vele malen groter en gebaren en bewegingen onderstrepen het drama van de passie.” De regie is in handen van zager en regisseur Marc Pantus.
Een oerversie door het Noordelijk Bach Consort
De muziekwetenschappers denken dat er een oerversie van de Mattheüs heeft bestaan die teloor gegaan is. In 1727 zou deze versie voor het eerst zijn uitgevoerd. Zowel Gerard Witte als Rens Bijma hebben een reconstructie gemaakt van deze oerversie, waarbij er sprake is van één koor en één orkest. In 1737 moet de definitieve dubbelkorige versie van de Mattheüs in de Nicolai-kerk hebben geklonken (Trouw, P. van der Lint, 30 maart 2021). Voor het eerst zal in het noorden de oerversie van de Mattheüs van Gerard Witte op zaterdag 26 maart om 19:30 uur in de Nieuwe Kerk worden uitgevoerd en wel door het Noordelijk Bach Consort. Dirigent is Johannes Leertouwer. Het ensemble is in 1995 opgericht. Het gezelschap van goede amateurs en enkele professionals bestaat uit achttien orkestleden en zestien zangers.
Een collectief van solisten
Johannes Leertouwer leidt ook de uitvoering van de Mattheüs door solisten en Nieuwe Philharmonie Utrecht op 10 april in de Nieuwe Kerk. Hij schrijft daarover: "Voor u staan tien zangers met om hen heen en achter hen twee orkesten. Twee kwartetten van sopraan, alt, tenor en bas helemaal vooraan en iets verder naar achteren Christus en Evangelist, midden in het ensemble. Ze zingen u toe. Ze zingen elkaar toe. Ze zingen over liefde en schuld, over pijn, verdriet en rust.
"De twee kwartetten zingen samen als koren en soms doet een van de zangers een stap naar voren en zingt dan een solo, steeds in samenspraak met wisselende instrumenten. Onze manier van uitvoeren is gebaseerd op mijn onderzoek naar de manier waarop passiemuziek in de tijd van Bach werd uitgevoerd in Leipzig. Er is geen dirigent. Of misschien beter, ik leid de uitvoering wel vanaf de eerste viool, maar telkens wijs ik een andere dirigent aan. Dan volgt de muziek: wie zingt voert aan, wie meespeelt ondersteunt. Niemand volgt. We doen het samen. Het is een collectief van solisten dat u het verhaal vertelt. Iedereen telt mee. Zo brengen wij de Mattheüs Passion met de Nieuwe Philharmonie sinds een aantal jaren.
“Juist in de Nieuwe Kerk voelen mijn musici en ik ons enorm thuis. Door de vorm van de kerk en de plek van het podium is er heel veel rechtstreeks contact met het publiek. Zeker in de Mattheüs Passion gaat het immers om het gezamenlijk ervaren van de kracht en de schoonheid van de muziek en de urgentie van het verhaal dat daarmee zo indringend wordt verteld.”
Nadere gegevens van deze vier uitvoeringen worden vermeld in de rubriek Agenda van Kerk in Stad.
