De oliebollen zijn gezakt, de eerste voornemens gesneuveld en nu kunnen we er niet meer omheen: het oude jaar is echt voorbij en een nieuw jaar is begonnen. Nu is oud en nieuw geen kerkelijk feest – vrijwel alle volksgebruiken rond oud en nieuw zijn van ver vóór het christendom – maar die symboliek (van oud en nieuw) heeft wel haast iets religieus. Kan er theologisch iets gezegd worden over het oude, dat voorbijgegaan is, en het nieuwe dat nu voor ons staat?

Voor een antwoord op deze vraag begin ik graag bij een dienst die ik afgelopen najaar in de Nieuwe Kerk mocht leiden. Lucas 5:37-39 stond die ochtend centraal. Hierin wordt door Jezus gesproken over nieuwe wijn. Hij wordt bevraagd door de mensen om hem heen over de reden waarom de discipelen niet meedoen aan het vasten. Hierop antwoordt Hij met een tweetal gelijkenissen. In de tweede gelijkenis spreekt Hij over nieuwe wijn in oude zakken:

En niemand giet jonge wijn in oude leren zakken, want dan scheuren de zakken door de jonge wijn en wordt de wijn verspild, terwijl de zakken verloren gaan. Jonge wijn moet in nieuwe zakken worden gedaan. Maar niemand die oude wijn gedronken heeft, wil jonge; hij zegt immers: “De oude is beter”.

Jezus vertelt deze gelijkenis aan de Farizeeërs en wil hun met deze gelijkenis duidelijk maken dat er met Zijn komst een nieuwe werkelijkheid aangebroken is. De joden van deze tijd leefden onder strikte wetten en geboden. Jezus wil hen laten inzien dat deze tijd nu voorbij is. Hij vergelijkt het strikte jodendom hier met de oude zakken. En zijn komst, die vernieuwing brengt, vergelijkt hij met de nieuwe wijn.

Wijnzakken werden destijds gemaakt van geitenvel. Na verloop van tijd werden deze zakken wat stugger en minder flexibel. Nieuwe wijn gaat nog een gistingsproces door, en doordat er gassen vrijkomen zet dit uit. Wanneer er dus nieuwe wijn in oude, niet-flexibele zakken werd gedaan, knapten ze. Zo gaat zowel de wijn, als de wijnzak verloren. Om nieuwe wijn te mogen ontvangen, heb je dus nieuwe zakken nodig.

Interessant is het om hiervoor even in de grondtekst van het Grieks te duiken. In vers 38 worden namelijk twee verschillende woorden gebruikt voor ons Nederlandse ‘nieuw’. Wanneer er gesproken wordt over ‘nieuwe wijn’ wordt het woord νεος (neos) gebruikt, wat ‘nieuw’ betekent in de zin van ‘recent’. Bij de ‘nieuwe zakken’ wordt het woord καινος (kainos) gebruikt, wat ‘nieuw’ betekent in de zin van ‘hernieuwd’. Hier maak ik uit op dat wij, oude wijnzakken, kunnen én moeten worden vernieuwd.

Geloof dat zich niet vernieuwt, verkurkt en vertroebelt. En ondertussen doen we alsof het steeds kostbaarder wordt. Het gevaar daarvan is uiteindelijk een of andere vorm van fundamentalisme. Zonder dat we er erg in hebben spoelen daarmee de laatste restjes levend (te verstaan als vernieuwend) geloof weg. Het spoelt weg omdat gelovigen zich als oude zakken gaan gedragen.

In de brief aan de Romeinen staat in hoofdstuk 12, vers 2 dat we als mensen ons denken voortdurend moeten vernieuwen:

Broeders en zusters, met een beroep op Gods barmhartigheid vraag ik u om uzelf als een levend, heilig en God welgevallig offer in zijn dienst te stellen. Dat is de ware eredienst die van u wordt gevraagd. U moet uzelf niet aanpassen aan deze wereld, maar u veranderen door uw gezindheid te vernieuwen, om zo te ontdekken wat God wil en wat goed, volmaakt en Hem welgevallig is.

Hierin zijn we vrijer dan we denken, maar om daar te komen moet je eerst kritisch durven kijken naar dat wat je gevormd heeft: onze taal, cultuur, familie, vrienden, jeugd en tradities. Dat wat je kent, dat wat veilig en vertrouwd voelt, bepaalt de kaders van je doen en laten, maar: “U moet uzelf niet aanpassen aan deze wereld”.

Vernieuwing, innovatie en aanpassingsvermogen komt niet van de mensen die altijd binnen de lijntjes kleuren, die zich aan alle afspraken houden, die niet dwars durven te denken. Jezus deed dit ook niet, was radicaler dan de meeste mensen doorhebben. Wie of wat is het dan waardoor ik mij leiden laat? Laten wij onszelf deze vraag vooral blijven stellen. Niet alleen nu, aan het begin van een nieuw jaar, maar gedurende ons hele leven. Vernieuwing is een doorlopend proces, niet een eenmalig iets. Het kan moeilijk zijn om je te realiseren dat je vastzit in een oude mindset en denkpatronen, maar het oude evangelie moet als goed nieuws blijven klinken. Eigentijds. Verrassend. Waar nodig tegendraads.