Er loopt, nee rent een varken door Brussel Ja, u leest het goed: een varken. Zó hilarisch begint deze roman van Menasse. Op zijn weg wordt hij gezien door allerlei mensen – de hoofdpersonen van het boek worden op een verteltechnisch knappe manier geïntroduceerd. Zoals de ambtenaar Martin Susman, zoon van een varkenshouder, die denkt dat zijn verbeelding en zijn verleden hem nu wel parten spelen. Maar het boek gaat over Europa, en speelt zich af in Brussel, zetel van de Europese Unie. Dat u niet denkt dat het over varkens gaat…

Menasse is speciaal een tijd in Brussel gaan wonen om daar onderzoek te doen, de sfeer te proeven, te praten met Europarlementariërs, ambtenaren, lobbyisten. Dat alles heeft geresulteerd in een vileine analyse van de Europese politiek; hij fileert het bij tijd en wijle absurdistische gedoe daar in Brussel. Maar u hoeft niet bang te zijn voor ellenlange politieke verhandelingen. Dat is juist wat dit boek zo goed maakt: het draait om mensen. Ambtenaren, lobbyisten, opportunisten. En een varken, ja dat ook.

Het boek begint met een moordaanslag – een vale politiecommissaris doet door het hele boek onderzoek daarnaar, maar wordt aan alle kanten tegengewerkt. Van hogerhand krijgt hij zelf te horen dat hij deze zaak maar moet laten rusten. Politieke machinaties, het vooropstellen van eigenbelang door landen in plaats van gezamenlijk beleid te maken, kleinzieligheid en gekonkel – als het niet zo schadelijk en ernstig was, kon je er ook om lachen. Aan het eind van het boek ook weer aanslagen, maar de motieven zijn steeds anders.

Fenia Xenopoulou is Eurocommissaris Cultuur – en dat departement wordt sardonisch neergezet als volstrekt onbeduidend. U moet die passage echt even opzoeken. Visvangst is in Europa belangrijker dan cultuur. Het zijn steeds van die zijweggetjes die de roman zo onderhoudend maken.

Hoogtepunt in het boek is een te organiseren evenement om het geschonden imago van de EU op te vijzelen. Dat Auschwitz nooit meer mag gebeuren, is een heel belangrijke motivatie geweest voor Europese samenwerking, en daar moet dat evenement over gaan. Tot zover heel nobel allemaal, maar dan borrelen er ideeën op die de plank volledig misslaan. Er wordt geopperd om van Auschwitz de Europese hoofdstad te maken. U voelt wel aan: dat gaat hem niet worden, en die hele opzet en toedracht wordt pijnlijk en grimmig gefileerd. Ik kon het boek niet meer wegleggen. Toen bedacht ik ook dat mijn eerste gedachte over de titel naar Brussel uitging; maar het gaat natuurlijk over juist dit voorstel.

Het volgende boek van Menasse, De uitbreiding, is net uitgekomen – ook over Europese verhoudingen. Ik kan niet wachten om dat te gaan lezen. U ziet de bespreking wel een keer verschijnen.

En ja, dat varken hè. Zijdelings komt aan de orde dat Europese varkenshouders zichzelf door rare EU-machinaties weg laten concurreren door China. Afgelopen week nog liep er geen varken door Brussel, maar de gierkarren werden er wel leeggespoten. In dat varken zie ik een metafoor, niet alleen van landbouwbeleid, maar ook van volkswoede, van populisme.

Misschien moeten we dat varkentje toch maar eens gaan wassen…

Robert Menasse, De hoofdstad
Amsterdam: De Arbeiderspers, 2018
ISBN 9789029523677 | € 28,99
E-book ISBN 9789029523868 | € 9,99