Eenzaamheid is dé kwaal van deze eeuw, schrijft Noreena Hertz in een recent boek over het herstellen van menselijk contact in deze wereld. Ze werkt dat overtuigend uit aan de hand van wereldbreed wetenschappelijk onderzoek.

Persoonlijke omstandigheden kunnen ertoe leiden dat je je eenzaam voelt. Je voelt je buitengesloten en ervaart een gemis aan waardevolle contacten. Daar kun je depressief van worden: ben ik wel de moeite waard? Eenzaamheid heeft veelal een negatieve invloed op lichaam én geest. Het is moeilijker verstandige keuzes te maken, en ziektes kunnen een ernstiger verloop krijgen. Vóór corona al voelde een derde van de Nederlanders zich eenzaam. Ook jongeren geven vaker aan dat ze zich ondanks alle mogelijkheden vaak eenzaam voelen.

Maar er zijn ook maatschappelijke factoren die bijdragen aan het gevoel van eenzaamheid. Het neoliberale denken werkt in alles door en werkt tweedeling in de hand. Dat mensbeeld gaat uit van zelfredzaamheid, eigen kracht, eigen verantwoordelijkheid. Wie het niet (alleen) redt, heeft pech. Dan doe je iets niet goed. Het bevestigt je gevoel van niet goed genoeg zijn. Je voelt je in de steek gelaten. Vrijheid is vooral de vrijheid van de sterken. Try harder in de competitie die het leven is.

Is de overheid nog wel een schild voor de zwakken, nu ze zo op afstand staat en de menselijke maat ontbeert? Zie de vele kwesties die spelen… Politieke partijen hebben inmiddels ontdekt dat bestaanszekerheid belangrijk is. De basis is niet op orde. Niet alleen financieel, maar ook qua welzijn, toegang tot huisvesting, onderwijs en zorg. Dan kun je je eenzaam voelen en vatbaar zijn voor de verleidingen van het populisme. Het wij-zij gevoel ligt op de loer als er niet geluisterd wordt naar de mensen om wie het gaat.

“Eenzaamheid hoort tot de radicaalste en wanhopigste menselijke ervaringen,” schreef de filosofe Hannah Arendt. Zij zag het als een belangrijke factor voor de Tweede Wereldoorlog.

Er zijn meer zaken die het eenzame gevoel versterken. Denk aan de inrichting van de openbare ruimte. Het leven in de stad is anoniemer dan op een dorp. Er is minder saamhorigheid op de plek waar je woont. Ontmoetingsplekken zijn schaars. Wie op straat loopt of in de wachtkamer zit, kijkt steevast op zijn mobiele telefoon, onze digitale rollator. Wat zijn we zonder? Als je pech hebt, heeft men ook nog een oortje in. Geen contact. Bovendien: je kunt je daar makkelijk anders voordoen dan je bent. Wie etaleert nu zijn kwetsbaarheid?

Gevoelens van verbondenheid helpen om gezond te blijven, ook dat is bewezen. Samen sta je sterker en help je elkaar. Kerken zijn daar goed in, met hun aandacht voor leden, maar ook de mensen in de buurt. Kleine attenties helpen al, interesse tonen in wat de ander meemaakt, samen initiatieven ondernemen, je staat er niet alleen voor. We zijn er voor de ander, wie het ook is. Zo word je een betekenisvolle gemeenschap – iets wat zoveel afgehaakte mensen missen. Iedereen is welkom. Er wordt naar je geluisterd. Het kan voor veel mensen al een verschil maken.

En wil je dat ook de samenleving echt anders wordt georganiseerd, ga dan 22 november stemmen op een partij die de kwetsbare mens centraal stelt, protocollen afschaft en éérst luistert alvorens te handelen.