Bekijken we de websites van kerken hier in de stad, dan zien we vaak boodschappen in de trant van ‘iedereen is welkom’. Maar hoe zit dat eigenlijk doordeweeks? Waar kun je terecht voor een gebed, stilte, gesprek of kaarsje? En waarom willen gemeentes de kerkdeuren openzetten – of waarom niet? Ik ging op zoek naar de letterlijke open deur.

Hier kun je terecht

• Nieuwe Kerk donderdag 10:00-16:00 uur, in zomerseizoen ook zaterdag 12:00-16:00 uur
  Het Stilteportaal is dagelijks open: 10:00-18:00 uur.
• Stefanuskerk zondag 11:30-17:00 uur
• De Bron woensdag 17:00-19:00 uur, binnenkort ook weer op woensdagochtend
• De Fontein woensdag en donderdag 10:00-12:00 uur
• Immanuelkerk woensdag 10:00-12:00 uur
• Martinikerk incidenteel, toegang € 2,- (de kerk is niet van de wijkgemeente)

• Sint Jozefkathedraal ma-za 10:00-13:00 uur, tussen Pasen en september 10:00-16:00 uur
• Oosterkerk dinsdag en donderdag 12:00-13:30 uur en woensdagavond 18:30-20:00 uur
• Dorpskerk Haren ma-za 15:00-17:00 uur

Wel open: “Ik ga uit van het goede in de mens”

De Fontein wil een buurtkerk zijn en daarom zijn de deuren vaak open. Buurtpastor Ruth Pruis vertelt waarom: "Je hebt een ontzettend mooi, centraal kerkgebouw. Je kunt kiezen om dat als gemeente alleen voor jezelf te houden, maar je kunt zoveel meer zijn voor de buurt. Er is behoefte aan ontmoeting. Als je echt deel wilt uitmaken van de minisamenleving die de buurt is, dan moet je meedoen. De muren kapottrappen.

 "Hoe vaak we open zijn is een kwestie van mankracht. De vaste momenten kondigen we aan zodat mensen niet voor een dichte deur komen te staan. In de praktijk zijn we veel vaker open: van zondag tot en met donderdag. Als er straks ook een huisartsenpraktijk in De Fontein gevestigd is, kunnen we waarschijnlijk structureel open zijn.

 “Ik denk dat er vrij weinig zou gebeuren als mensen de kerk zouden bezoeken zonder toezicht. Ik ga uit van het goede in de mens. De oudere generatie vindt dat wat spannend, ze zijn dat niet gewend. Maar ik denk: zet dan de dure apparatuur in een afgesloten ruimte en vertrouw op de ander.”

 Open waar kan – maar verhuur gaat voor

Gemeentes hebben niet altijd de keuze om de kerk te openen. De wijkgemeente Martinikerk bijvoorbeeld kan doordeweeks niet vrij beschikken over de Martinikerk. “Verhuur gaat voor, om inkomsten te verwerven voor de instandhouding van het gebouw,” schrijft Siem Doornenbal, scriba van de kerkenraad. “De beheerder, Jan Haak, vindt het belangrijk dat het gebouw als kerk wordt gebruikt. Dat verklaart waarom wij de kerk kunnen gebruiken voor het biechtspreekuur, Spoor van Licht en een filosofiekring in de Librije. In onze wijkkerkenraad denken we na over meer initiatieven waarbij we van het gebouw, kerk aan de Grote Markt, gebruik kunnen maken.”

 Niet open – maar ook niet dicht

In missionair-diaconaal centrum Het Pand (pioniersplek vanuit de Martinikerk) is bijna altijd iets te doen. Het programma, vooral voor kinderen en jeugd in de Korrewegwijk, slaat geen dag over. Maar gewoon binnenlopen buiten het programma om, dat kan niet. Buurtpastor Jan Waanders legt uit waarom: “Is er niets, dan is het gebouw dicht. We hebben er eigenlijk nooit over nagedacht om standaard open te zijn. Ik denk niet dat er behoefte is in deze wijk om bijvoorbeeld een kaarsje te branden. Het is mij nooit gevraagd. Er komen hier heel andere mensen dan in, zeg, de Nieuwe Kerk. Ik vind de symboliek wel heel mooi.”

 Oecumenisch open

Hoe zit dat eigenlijk bij andere kerken in Stad? Die blijken soms open te zijn, soms niet, maar bijna altijd is er de wens om zoveel als mogelijk is de deuren van het slot te hebben.

De Lutherse Kerk wordt buiten de diensten niet opengesteld, maar wel veel verhuurd. “In de kerkenraad is de laatste jaren meermalen gesproken over mogelijkheden om meer verbinding te leggen met de buurt. Wij zitten wat dat betreft niet op zo’n handige plek, maar openstelling van het gebouw zou op zich een goed idee zijn,” schrijft Erica Greiner, ouderling-kerkrentmeester van de lutherse gemeente. “Maar als het gebouw verhuurd is kun je het niet tegelijkertijd openstellen. Daar komt bij dat er vrijwilligers nodig zouden zijn, want de locatie in de binnenstad is te onveilig om zonder toezicht de deur open te laten. En aan voldoende vrijwilligers ontbreekt het ons, als kleine gemeente, helaas.”

De Doopsgezinde Kerk wordt op dit moment om praktische redenen niet opengesteld, vertelt Beno Hofman, voorzitter van de kerkenraad. “We hebben jarenlang de kerk open gehad op de zaterdagen en beraden ons momenteel of we na de coronatijd ook hiermee een herstart kunnen maken.”

Ook de Pepergasthuiskerk is doordeweeks niet open. Het kerkgebouw is in bezit van woningcoöperatie Lefier, waardoor openstelling kosten met zich meebrengt. Nick Everts, theoloog van de Oecumenische Vieringen Groningen, had het liever anders gezien. “De geloofsgemeenschap omschrijft zichzelf als een open tentdak, maar kan zich vanwege huurafspraken alleen op zondagochtend openstellen. De Pepergasthuishof is wel dagelijks toegankelijk. Het liefst zou je mensen de mogelijkheid bieden om dan ook in de kerk een kaarsje te branden of binnen te lopen voor een gesprek.”

 De San Salvatorkerk van de Hildegardparochie is alleen open tijdens de vieringen. Als experiment werd ooit de kerk opengesteld voorafgaand aan de getijdenviering op woensdag, maar er kwam niemand. “Er is weleens geopperd dat we niet in de looproute zitten, maar ik weet niet of dit de enige reden is,” schrijft Marleen Verstappen, secretaris van de Salvatorraad. “Wanneer niemand op bezoek komt, is het niet motiverend om iemand daar neer te zetten. Persoonlijk zou ik er wel (opnieuw) voor willen pleiten om langer open te zijn of op andere tijden, maar dat zou in de praktijk betekenen dat ik er voorlopig zelf moet gaan zitten.”

In de Sint Jozefkathedraal is het een ander verhaal. Die is dagelijks, behalve op zondag, open van 10:00 tot 13:00 uur en van Pasen tot september zelfs van 10:00 tot 16:00 uur. “Katholieke kerken waren altijd open,” vertelt pastoor Wagenaar van de Sint Martinusparochie. “Dat komt omdat de kerk een gewijd godshuis is, een heilige ruimte. Daar moeten mensen altijd terechtkunnen. Door de verwildering van de tijd is het niet meer mogelijk om de kerk open te houden zonder toezicht. Er is in het buitenland diefstal geweest van kostbare zaken, daardoor is men voorzichtiger geworden. Maar de parochianen weten dat het een gewijde ruimte is en voelen zich verantwoordelijk om de kerk toegankelijk te houden. Ik ben altijd teleurgesteld als protestantse kerken dicht zijn. Mijn tip zou zijn: zorg dat er iets tastbaars, iets zichtbaars in de kerk is om naar te kijken, bijvoorbeeld een icoon of een mogelijkheid om een kaarsje op te steken.”

Ook de Oosterkerk van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt is regelmatig open: dinsdag en donderdag 12:00-13:30 uur en woensdagavond 18:30-20:00 uur. Zij hebben de raad van pastoor Wagenaar al opgevolgd. “Indien we genoeg vrijwilligers hadden, waren we 24/7 open,” schrijft Allard Komdeur, Missionair Coördinator Groningen-Oost. “Dit is echter praktisch niet mogelijk en daarom kiezen we voor drie verschillende momenten door de week. Men kan de kerk inlopen voor een kop koffie, een goed gesprek, een kaarsje branden, een stuk bijbel lezen, luisteren naar muziek of om ons prachtige kerkgebouw van binnen te bekijken. We willen de drempels naar de kerk verlagen en dat doen we letterlijk door de deur te openen. Niet een log stenen gebouw zijn, maar juist een dynamische kerk waar iedereen zich welkom mag en kan voelen. De kerk moet een plek zijn waar iedereen welkom is en blijft, of je nu wel of niet in haar of in God gelooft. Wij geloven wel in God en dat mag ook iedereen weten.”

 In het ons naburige Haren hebben ze misschien wel de oplossing gevonden voor het tekort aan vrijwilligers. Daar gingen in 2011 de verschillende kerkgenootschappen met elkaar overleggen nadat uit een gespreksgroep in de gereformeerde Gorechtkerk het idee kwam dat de kerk open moest zijn voor iedereen. “We hebben de plaatselijke kerkenraden en predikanten aangeschreven en die stonden open voor ons voorstel,” schrijft een van de initiatiefnemers, Clara Ritzema. Men koos de middeleeuwse Dorpskerk als de meest geschikte locatie. “Aanvankelijk begonnen we met openstellen op vrijdagochtend, maar helaas trok dat weinig mensen, waarschijnlijk vanwege het tijdstip.” Tegenwoordig is de kerk elke dag, behalve zondag, open van 15:00-17:00 uur. “De vrijwilligers kwamen uit allerlei kerken en werden gewonnen door persoonlijke benadering, dus niet door een berichtje in een kerkblad. Gemiddeld kwamen er [voor corona] 100 mensen per week. Doordat het goed liep was het niet moeilijk nieuwe vrijwilligers te vinden. Zo gaat dat meestal!”

 Samen warmer

De tijd van eilandjes is voorbij. Protestantse kerken willen graag hun gebouwen openstellen voor de buurt. Net als de katholieke zustergemeentes lopen ze echter tegen praktische problemen aan en daardoor blijft het soms bij die wens. Toch is het het waard om opnieuw te kijken naar de mogelijkheden, bijvoorbeeld samenwerken met een andere gemeente, en kritisch de obstakels onder de loep te nemen. De stookkosten ten spijt: de kerk wordt warmer met de deur open.