Een naam uit de vorige eeuw gaat ineens rondzingen tot in ons hoge Noorden: die van Engelands bekendste katholieke theoloog, mystica en pacifiste…

Evelyn Underhill werd geboren op 6 december 1875 en stierf op 15 juni 1941. Al op jonge leeftijd heeft ze een mystieke ervaring. In het jaar dat ze trouwt, 1907, heeft ze een overweldigend visioen dat een innerlijke ommekeer voor haar betekent. Bij haar huwelijk houdt zij haar eigen naam, eigenzinnig (zeker voor die tijd) als ze was. Daarnaast was zij als vrouw een baanbrekend rolmodel voor andere vrouwen in het religieuze landschap. Ze was de eerste vrouw die lezingen gaf aan het Oxford College in de theologie en de eerste vrouw die de Anglicaanse geestelijkheid onderwees.

Ze volgde haar passie voor kunst met reizen door Europa. Studeerde botanie en geschiedenis in Londen. Underhill bekwaamde zich daarnaast op vele verschillende gebieden: zij werd een bekroonde Bookbinder, bestudeerde diepgaand de westerse mystiek en theologie. Ook bekwaamde zij zich in de filosofie, psychologie en de fysica van die tijd. Later kreeg zij een eredoctoraat van de Universiteit van Aberdeen in de Godgeleerdheid.

In totaal schreef zij dertig boeken, ruim tweehonderd artikelen en enkele romans onder pseudoniem. Ook was zij een niet onverdienstelijk dichter. Zo leidde ze een leven van schrijven, onderzoek, gebed en meditatie, persoonlijke begeleiding van geestelijken en het leiden van spirituele retraites. Maar ook was ze regelmatig in de sloppenwijken te zien.

Internationale bekendheid kreeg ze met haar boek Mysticism, A Study in the Nature and Development of Man’s Spiritual Consciousness. Het verscheen in 1911 en beïnvloedde vele bekende schrijvers, van C.S. Lewis en T.S. Eliot tot Thomas Merton.

Coronabonus
Deze klassieker, die al in verschillende talen was verschenen, werd pas meer dan honderd jaar na dato in 2022 in het Nederlands vertaald en bewerkt door Jean-Jacques Suurmond. Mystiek, hoe God werkt in de mens. In een interview vertelt hij eerlijk dat de verveling van de coronatijd hem de ruimte gaf het boek te vertalen en te bewerken. Al eerder was hij van Underhill onder de indruk gekomen. Vervolgens was het nog een hele toer een uitgever te vinden. Meerderen gaven niet thuis, omdat Underhill te onbekend zou zijn in Nederland. Uiteindelijk durfde Skandalon het aan.

Het boek valt uiteen in twee delen. Het eerste, meer theoretische deel, zet breed in: het gaat over verschillende soorten van waarnemen van de werkelijkheid om ons heen. Over mystiek als dieper waarnemen en over de relatie tussen mystiek, psychologie en theologie. Underhills centrale stelling is dat onder het gewone alledaagse bewustzijn, ieder mens een spiritueel besef heeft: het ‘vonkje van de ziel’. Deel twee gaat meer over ‘de mystieke weg’. Een kronkelige weg. Een omvormingsproces waarbij dat vonkje eigenlijk de hele mens in vuur en vlam kan zetten. Hier komen vele mystici aan het woord.

Wat je ook van Suurmonds vertaling en bewerking mag vinden, het is een groot goed dat het boek nu vertaald is en onder de aandacht komt van het grotere publiek. Vorig jaar gaf Suurmond er een lezing over in De Poort in Groningen en vorige maand deed hij Jorwerd aan om bij Nijkleaster zijn verhaal te doen.

Kijken
Evelyn Underhill ziet de mystiek als een universeel menselijke ervaring die in alle tijden en vele culturen voorkomt. In haar eerdere geschriften gebruikte Underhill vaak de termen ‘mystiek’ en ‘mystici’, maar later begon zij de termen ‘spiritualiteit’ en ‘heiligen’ te gebruiken omdat ze vond dat ze minder ‘bedreigend’ waren. Ze werd vaak bekritiseerd, omdat ze geloofde dat het mystieke leven toegankelijk moest zijn voor de gewone man of vrouw en niet alleen voor een selecte groep mensen zoals kloosterlingen.

Voor Underhill is spiritualiteit een manier van kijken naar onszelf en de wereld om ons heen. Het is als kijken door een groothoeklens in plaats van door een leesbril, schrijft ze. Wie uitzoomt ziet dat we niet op onszelf staan, maar leven in een groter geheel. We staan in verbinding met elkaar, de schepping en God, door Underhill gezien als de Grote Onderstroom die ons stuurt en draagt.

En luisteren
Dat laatste en meer kun je lezen in Het spirituele leven, mystiek voor het dagelijks bestaan. Vertaald en bewerkt door Renata Barnard en Marga Haas, vóór de coronacrisis, in 2019. Met dit werk was Underhill dus al eerder ontdekt in Nederland. Dit toegankelijke pareltje bestaat uit vier radiotoespraken, gehouden in de herfst van 1936. Hierin verwoordt Underhill dat het spirituele leven bestaat uit drie aspecten: aanbidden, je toevertrouwen en meewerken. Het zijn de antwoorden die we geven op de ervaring van God.

Het leeshuis mystiek van het afgelopen seizoen werd met dit boekje daarmee een hoorhuis. De radiotoespraken kwamen tot ons persoonlijk, indringend, eigentijds, vertolkt door een vrouwenstem uit onze eeuw:

“Mensen van nu zijn hulpeloos, snel afgeleid en tegendraads, niet in staat om te interpreteren wat er gebeurt en erg bezorgd over wat komen gaat; dit komt vooral doordat het eeuwige hun geen houvast meer biedt. Juist de eeuwigheid geeft aan elk leven betekenis en richting en daarmee een stevige basis. Met eeuwigheid bedoel ik niet vluchten uit onze problemen en bedreigingen, niet het ontkennen van de realiteit. Nee, ik bedoel juist het aanvaarden van en leven in deze werkelijkheid, van het kleinste huishoudelijke klusje tot de grootste uitdaging – dat alles in het licht van de eeuwigheid.”

Evelyn Underhill, © Jonathan R. Bailey, Substack: www.jonathanrbailey.com