‘Al 40.000 exemplaren verkocht!’ staat er voorop het boek De ontdekking van Urk van Matthias M.R. Declercq dat in 2020 uitkwam. Een boek over Urk maakt kennelijk nieuwsgierig. Mijn belangrijkste drijfveer om het te lezen was: kloppen de beelden die ik heb over Urk? Is Urk, het vissersdorp, inderdaad zo gesloten, met veel drank en drugs en alleen op zondag streng religieus en jongeren die ontsporen?

De Belgische schrijver en journalist Matthias Declercq gaat een half jaar op Urk wonen en wil zo ‘doordringen tot de kern van deze voor de buitenwereld zo gesloten gemeenschap’, zoals de flaptekst zegt. Misschien wel omdat Declercq zo volstrekt een buitenstaander is, lijkt het hem te lukken contact te maken en zich zo een beeld te vormen van Urk.

Het is een fascinerend beeld. Niet alleen beschrijft hij de geschiedenis van Urk als eiland tot plaats aan de vaste wal. De Urkers waren vissers, maar werden geen boeren. Voor hen was er geen boerderij op het nieuwe land. Wat dan te doen?

Hij beschrijft ook de geschiedenis van de gemeenschapsvorming. Een Urker ben je voor altijd. Dat is iets wat boven alle verschillen uitgaat. Er zijn weliswaar 25(!) verschillende kerken, maar rouwen doe je samen. En Urkerdag, een traditionele feestdag, vier je met iedereen.

Declercq laat ook zien welke verstrekkende gevolgen de moderne tijd, denk bijvoorbeeld aan de visquota, voor de Urkers heeft. Daarnaast krijgt ook Urk te maken met de komst van buitenlandse werknemers, met het internet en met sociale media. En was alcohol altijd al een probleem, nu komt daar het drugsgebruik, vooral onder jongeren, bij.

Het zijn zaken die in de hele Nederlandse samenleving spelen. Maar op Urk lijken de gevolgen van al deze ontwikkelingen heftiger en de daardoor ontstane problemen mogelijk groter. Declercq verklaart dat uit ‘de vrijgevochtenheid die maritieme culturen kenmerkt’: “Een Urker luistert maar naar één iemand, die van hierboven en neemt voor de rest het heft in eigen handen.” Bovendien praten de ouderen goed wat de jongeren doen. “Ach, we zijn ook jong geweest, hoor je vaders en moeders zeggen.” Maar, zegt de schrijver, “door vast te houden aan het verleden zijn de oudere generaties vergeten dat hun kinderen opgroeien in een heel andere wereld, waarin alles veel toegankelijker is.” En dat heeft soms desastreuze gevolgen.

Declercq doet verslag van zijn zoektocht in een zeer leesbaar verhaal dat van het begin tot het eind boeit. Alleen al daarom is het boek een echte aanrader.

Daarnaast heb ik het gevoel dat wat er op Urk speelt in feite model staat voor wat er in Nederland als geheel aan de hand is. Ook dat maakt dat ik het van harte aanbeveel.

Matthias M.R. Declercq, De ontdekking van Urk
Amsterdam: Podium, 2020
ISBN 978 94 638 1026 5 | € 22,50