Interview met Coretta van Leer, arts-microbioloog in het UMCG

We spraken online af via Teams – andermaal kon een interview niet live gehouden worden. Als iemand dat kan weten, is dat wel een viroloog van het UMCG.

Reinder de Jager

Coretta, jij bent arts-microbioloog en viroloog in het UMCG. Wat houdt dat in?

“Microbiologie is een medisch specialisme, zoals radiologie of orthopedie dat ook is. En zoals je orthopeden hebt die alleen maar knieën ‘doen’, heb ik als specialiteit het diagnosticeren en bestrijden van virale infecties. Het UMCG is wel zo groot en met een kwetsbare populatie, dat je hiervoor specialisten op dat gebied kunt gebruiken.”

Het is natuurlijk niet toevallig dat ik je interview: we hebben met een enorme uitbraak van het COVID-virus te maken. Hoe uitzonderlijk is deze uitbraak?

“De schaal waarop is uitzonderlijk: het is een pandemie die je goed zou kunnen vergelijken met de Spaanse Griep-uitbraak van ruim een eeuw geleden. Ook het sterftecijfer is goed daarmee te vergelijken – alleen trof het destijds vooral jonge mensen die eraan bezweken, nu zijn het vooral ouderen. We hebben natuurlijk ook in het recente verleden al veel vaker te maken gehad met ziektes die van dier op mens overgingen: SARS, MERS, Mexicaanse griep, vogelgriep – en dat zal ook niet ophouden te gebeuren.”

In hoeverre speelt onze leefstijl een rol in het steeds weer ontstaan van dergelijke ziektes? Ons reizen over de hele wereld en onze omgang met dieren?

“Het is heel duidelijk dat we echt moeten kijken naar onze omgang met dieren, en dan hebben we het vooral over de warmbloedige dieren die we eten: vogels en zoogdieren, met wie wij gelijksoortige virussen delen. De intensiteit waarop wij veeteelt bedrijven, te veel dieren in een hok: daar moeten we ons zeker op bezinnen.”

En onze reislust dan – we gaan over de hele wereld…

“Het is natuurlijk de vraag in hoeverre we dat nog kunnen terugdringen. We leven in een ‘global village’, we kunnen de grenzen niet meer dichtgooien. Wij grenzen aan Duitsland, dat grenst weer aan Polen, dat grenst weer aan andere landen – die contacten over en weer zijn intensief en niet meer te stoppen.”

In hoeverre kunnen we weer terug naar ‘normaal’, kunnen we ooit elkaar weer drie zoenen ter begroeting geven?

“Bij dit virus is dit helemaal niet de mate van contact die nodig is om het virus te verspreiden, daarvoor zijn geen drie zoenen nodig. Het is veel besmettelijker dan dat. Ik weet niet wanneer wij mondkapjes af kunnen zetten, ik weet niet wanneer wij weer in grote groepen binnen bij elkaar kunnen komen… Ik kan me wel voorstellen dat bepaalde dingen nooit meer teruggaan naar het niveau waarop ze geweest zijn. We moeten ook vooral eens kijken naar hoe sommige dingen nu toch ook heel positief uitvallen, bijvoorbeeld online vergaderen of congressen bijwonen op afstand.”

Wat vind je van de strenge maatregelen die genomen zijn, zijn die proportioneel? Is de medische kant maatgevend? Moeten we niet ook kijken naar sociale en economische gevolgen?

“Even vooropstellend: ik ben zelf niet betrokken bij de genomen maatregelen. Maar het is de rol van de epidemiologen, virologen, immunologen in het OMT [Outbreak Management Team] om de wetenschappelijke feiten aan te dragen. Ook andere wetenschappers, zoals economen en psychologen, moeten hun kant van het verhaal aandragen. En dan is het de rol van de overheid en de politiek, om een afweging te maken tussen alle belangen.”

We hebben afgelopen weekend wat incidenten gehad met kerken die op grote schaal mensen toelieten. Hoe kijk jij daar tegenaan?

“Dom natuurlijk… Ik ben zelf christen.”

O? Tot welke geloofsgemeenschap hoor jij?

“De Anglicaanse kerk – mijn man is daar in Groningen voorganger van. Vanuit mijn geloof denk ik dat het virus er niet voor niets is. Ook virussen zijn onderdeel van de schepping, en we mogen ons afvragen hoe dit ons voor de opgave stelt om kerk te blijven, naastenliefde te beoefenen, gemeenschap te zijn en te blijven. Die gemeenschap zit niet in de stenen van een kerkgebouw, daar is iets meer voor nodig. Wij hebben wel kerkdiensten gehad via Zoom, een kerstspel met kinderen bijvoorbeeld – ook al is dat improviseren, en is het niet perfect: we kunnen dat. Familie die in Amerika zat mee te kijken… Het brengt ook nieuwe dingen! Natuurlijk hoopten we allemaal dat het met Pasen anders zou zijn, maar laten we vooral kijken hoe we hier wat van kunnen maken. En dat mis ik wel als ik die beelden uit Urk zie.”

Vanochtend was op het nieuws dat er moeilijkheden zijn rond de verdeling van vaccins over de wereld, en dat daardoor de ziekte in bepaalde delen van de wereld blijft voortwoekeren waardoor er nieuwe mutaties, varianten ontstaan. En daardoor zou het over een jaar zomaar kunnen gebeuren dat onze vaccins niet meer werken?

“Op dat bericht van Oxfam valt immunologisch wel wat af te dingen. Virussen muteren onder druk, als ze eigenlijk maar één kans hebben om te overleven. De vervelendste mutaties zullen waarschijnlijk ontstaan in mensen die de ziekte gehad hebben of die gevaccineerd zijn. De conclusie van dat artikel is niet de mijne dus. Natuurlijk is het echt wel problematisch dat grote delen van de wereld niet gevaccineerd kunnen worden. Maar we moeten ook niet de illusie hebben dat we COVID de wereld uit kunnen krijgen. De circulatie van dat virus gaat hoe dan ook door, mutaties zullen blijven verschijnen, het is ook verschrikkelijk besmettelijk. Wij zullen allemaal COVID krijgen, jij ook, mijn ouders ook – het enige wat je dan mag hopen is dat je dan gevaccineerd bent. Ik meen het: alleen het vaccin kan je beschermen tegen de ernstige verschijningsvormen van de ziekte.”

Moet je het zo zien dat de COVID-vaccinatie elk jaar herhaald zal moeten worden voor kwetsbare mensen, zoals de griepprik?

“Dat is nog niet gezegd. De griepvaccinatie is ontstaan in een tijd dat de wetenschap nog niet heel ver was – de COVID-vaccins zijn beter, en bovendien muteert het influenzavirus nog makkelijker dan COVID. Je hebt kans dat de griepprik door de sprong die de wetenschap afgelopen jaren heeft gemaakt, misschien ook wel niet meer jaarlijks hoeft!”

In hoeverre zou je voor vaccinatieplicht zijn?

“Voor sommige ziektes wel – zoals pokken, een ziekte die helemaal verdwenen is door vaccinaties. Als de ziekte de wereld uit geholpen kan worden door vaccinatie, benadeel je anderen als je je niet laat vaccineren. Of dat met de COVID-vaccinatie ook bereikt kan worden? Ik twijfel daaraan. Als je met vaccinatie vooral jezelf beschermt, is het je eigen keuze of je besmet wilt worden vóór of na vaccinatie... Maar kies je er dan ook voor om niet opgenomen te worden in het ziekenhuis?”

We zien nu allerlei initiatieven zoals sneltesten en dergelijke om maar weer mee te kunnen doen aan evenementen. Dreigt er een geprivilegieerde groep van gevaccineerden te ontstaan?

“Ik denk dat we ons ook niet moeten aanstellen. Natuurlijk is het fijn als je weer dingen normaal kunt doen, maar laten we vooral niet vergeten dat in grote delen van de wereld er nog wel andere problemen zijn dan niet-gevaccineerd zijn. Honger, om maar iets te noemen.”