“Zelfs als we hun namen niet weten en nooit zullen kunnen vinden, zelfs als ze lange tijd zijn verzwegen: onze Aziatische voormoeders hebben bestaan.”
In De voormoeders werpt de historicus Suze Zijlstra nieuw licht op de sociale, economische en culturele sleutelrol die Aziatische vrouwen en hun Europees-Aziatische nakomelingen speelden tijdens de ruim driehonderdjarige Nederlandse overheersing in de Indonesische Archipel. Hiervoor reconstrueerde ze het leven van de voormoeders in haar eigen familie: van de achttiende-eeuwse VOC-vestiging Makassar op het eiland Sulawesi, via de suikerplantages van Oost-Java tot in Nederland, waar haar oma uiteindelijk naar emigreerde. Aan de hand van familieverhalen en op basis van archief- en literatuuronderzoek plaatst Zijlstra hun leven in een bredere, kritische en actuele context.
Uit de verschillende familiegeschiedenissen blijkt dat tussen de officiële (kerkelijke) moraal en de levende werkelijkheid nogal eens een groot verschil bleek te zitten. Ontrouw, buitenechtelijke kinderen, ongehuwd samenwonen e.d. kwamen toch wel erg vaak voor. De njais, een combinatie van vrouw en prostituee, was perfect in te zetten ten behoeve van de mannelijke kolonisator. Netjes gezegd: een huishoudster die niet gehuwd was met de man des huizes, maar wel kinderen van hem kreeg.
Om meer te lezen over de njais, de vergeten vrouwen van het Koninklijk Nederlands Indische Leger, verwijs ik naar de scriptie van Stella Aalderink (Universiteit Utrecht).
Regelmatig suggereert de schrijfster dat de vrouwelijke lijn zo belangrijk is omdat vrouwen de alledaagse cultuur en gewoontes doorgeven die uiteindelijk de eigenheid of het ‘thuis-gevoel’ opleveren.
Met het lezen van dit boek dwaalden mijn gedachten terug naar Wassenaar 1968/1969. Vrienden, geboren in Nederlands-Indië, hadden moeders die de recepten van Kokkie klaarmaakten. Deze moeders hadden mannen die voor de Shell uitgezonden waren, daar dienstdeden bij de Marine of leidinggaven op de suikerplantages. Ze hadden daar een baboe (kinderoppas) en een ‘Kokkie’ waar ze Indisch van hadden leren koken. Toen ze gedwongen terugkeerden naar Nederland en veelal in Wassenaar/Den Haag neerstreken, brachten deze moeders een schat aan ervaringen mee, die ze ook deelden met de vrienden van hun kinderen. Gewend als ik was aan de Hollandse pot, smulde ik bij de etentjes van de diverse Indische gerechten en wist snel dat ketimoen komkommer was en je saté uitsprak als sâh-tèh. De ingrediënten werden bij de Toko gehaald, niet in de supermarkt, al had de Appie in Wassenaar al gauw een breed assortiment, waaronder ook Conimex en Kokkie-Djawa vanwege de grote vraag.
Bepaal zelf na lezing van dit interessante boek met illustraties, of de vrouwen in Nederlands-Indië, zowel Nederlandse, Nederlands-Indische als inlandse, slechter af waren in hun maatschappelijke aanzien en bestaan dan in Nederland in dezelfde tijd.
Suze Zijlstra, De voormoeders: Een verborgen Nederlands-Indische familiegeschiedenis
Amsterdam: Ambo/Anthos, 2021
ISBN 978 90 263 4648 4 | € 26,99
