Niet te geloven hoe nauwgezet de stappen van onze Vader des Vaderlands te achterhalen zijn. Bijna dag na dag is zijn spoor te volgen in brieven van, aan en over hem, in de druksels die door en over hem verspreid werden en in talloze andere documenten en prenten en schilderijen. René van Stipriaan heeft er twintig jaar over gedaan om hieruit een levensverhaal te destilleren. Maar hij schrijft dat we Willem van Oranje niet meer kunnen horen spreken. Wat hij schreef stemde niet altijd overeen met zijn innerlijke overtuiging en veel van wat hij gezegd heeft zal bewust nooit aan het papier zijn toevertrouwd. Van Stipriaan heeft daarom als titel de bijnaam van Oranje gekozen: De Zwijger. Dat we maar weten dat zelfs met deze dik zevenhonderd pagina’s niet alles gezegd is.
Een interessante actie die in nevelen gehuld blijft, is de poging van Oranje om koning van Polen te worden. Het was een mogelijkheid die hij serieus verkend heeft toen zijn positie hopeloos was. Met een soort afvloeiregeling had Oranje zo door een achterdeur in de geschiedenis kunnen vertrekken. Het tekent de instabiliteit van de ontstaansgeschiedenis van ons land die compleet anders had kunnen verlopen.
De calvinisten komen er niet zo best af in dit boek. Met hun principiële onverzettelijkheid waren ze voor Oranje zowel een machtsfactor van belang als een blok aan het been. Hun aversie van de Rooms-Katholieke Kerk en daarmee van de Spanjaarden was een motor in het verzet. Maar hun zuinigheid en gebrek aan steun op het moment dat er gedokt moest worden voor een leger, brachten Oranje op de rand van de afgrond. Het had voor de hand gelegen dat de Hollandse calvinisten steun hadden gevonden bij de Duits-lutherse machthebbers. Met name Lodewijk, de broer van Willem van Oranje, heeft zich daarvoor het vuur uit zijn sloffen gelopen. Maar nee, de calvinisten waren met geen stok in deze richting te bewegen. Als de calvinisten samen met de luthersen een protestants machtsblok gevormd hadden, had de hele Tachtigjarige Oorlog waarschijnlijk voorkomen kunnen worden.
Van Stipriaan heeft een speciale interesse in de manier waarop Oranje gebruik maakte van propaganda. Het dieptepunt in diens leven was een keerpunt. Al zijn bezittingen zijn door Alva geconfisqueerd na een kostbaar en mislukt tegenoffensief. Op dat moment vindt hij zichzelf opnieuw uit. Op dat moment – om precies te zijn op 17 april 1571 – duikt ook voor het eerst de benaming pater patriae op: Vader des Vaderlands. Een titel die hem door derden wordt aangereikt en waar hij dankbaar gebruik van maakt, terwijl er nog in geen velden of wegen een vaderland te ontdekken valt. Niet lang daarna raakt het Wilhelmus in omloop en vervolgens worden met behulp van kaarten in de vorm van een leeuw de contouren van het vaderland geschetst. Zo wordt door middel van propaganda een briljant spelletje blufpoker gespeeld door een werkelijkheid te construeren waar Oranje en zijn aanhangers stap voor stap naar toe kunnen groeien. Die werkelijkheid vormt de blauwdruk van het land waar wij nu in leven
René van Stipriaan, De Zwijger, het leven van Willem van Oranje
Amsterdam: Querido, 2021
ISBN: 978 90 214 0275 8 | € 45,-
