1672 is het jaar dat de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden wordt aangevallen door Frankrijk, Engeland, Keulen en Münster. De Fransen zullen tot de Hollandse waterlinie oprukken, de bisschop van Münster tot de wallen van Groningen. De aanval op Groningen mislukt.

De nederlaag van Bommen Berend wordt heden ten dage alleen in Groningen gevierd. Dat lijkt logisch, want deze gebeurtenis heeft hier 350 jaar geleden plaatsgehad. Maar hoe zit het dan met de leuze “Groningen constant, Behout van ’t Land, door Godes kracht, Brak Viants macht” die op een van de gedenkpenningen die toen geslagen werd valt te lezen? Kennelijk leeft dan in heel het land wel de gedachte dat dankzij de overwinning van Groningen de Republiek niet in de afgrond is gestort.

Chaos
Had sindsdien Bommen Berend niet nationaal moeten zijn herdacht? In ieder geval moet de zegepraal op de bisschop van Münster op wellicht het donkerste moment van 1672 voor het land een opsteker zijn geweest. Zo laat zich ook het gedicht lezen dat Vondel aan de afloop van het beleg heeft gewijd (zie pagina 10). In Holland is het dan complete chaos. Enkele dagen voor 28 augustus is Johan de Witt, de politieke leider van Holland, door het Haagse grauw afgeslacht. De burgemeesters van Amsterdam proberen met de Franse koning Lodewijk XIV het op een akkoordje te gooien. In de vergadering van de Staten-Generaal heerst grote onenigheid. Drie provincies zijn al door de Fransen veroverd en er gaan stemmen op om zich maar over te geven. De vertegenwoordigers van Stad en Lande verzetten zich hier fel tegen. Wat zelden geschiedt en ook niet vaak meer zal voorkomen: ze spreken met één mond.

Zo vriest het, zo dooit het
In december valt de vorst in. De Franse generaal Luxembourg waagt zich op het ijs van de Waterlinie met 8000 man aan troepen. Maar het begint te dooien en de generaal trekt zijn soldaten terug, overigens niet dan nadat ze fors huishouden in Bodegraven. Het dorp wordt gebrandschat, vrouwen verkracht en mannen gedood. Luxembourg moet bij zijn terugkeer uit het koude waterland onmiddellijk te bedde. De Waterlinie bezorgt hem een zware verkoudheid. Maar voor de Republiek is het een tweede opsteker, de linie heeft het gehouden. De Duitse keizer en de Brandenburgse keurvorst dreigen inmiddels met een leger de pas in Holland aangetreden stadhouder Willem III te hulp te komen en als ook Michiel de Ruyter de Engels-Franse vloot weet te verslaan, begint het land enigszins te herademen.

Een Europees conflict
Wie kennis wil nemen van de Europese achtergronden van de strijd doet er goed aan het in 2016 verschenen boek van Luc van Panhuysen, Oranje tegen de Zonnekoning, te lezen (ondertitel: De strijd van Willem III en Lodewijk XIV om Europa). Het Franse streven naar veilige grenzen, de dynastieke belangen van de Habsburgers, de Bourbons en de Stuarts, de katholieke partij die de protestantse partij in Europa terugdringt (zie pagina 5), het speelt allemaal mee in een serie van oorlogen tussen 1667 en 1713, afgewisseld met een drietal vredesverdragen, gesloten in Nederlandse steden met de Vrede van Utrecht als slotakkoord. De grote aanstichter van de oorlog is Lodewijk XIV, de absolute vorst van het best georganiseerde en militair sterkste land van Europa. Zijn grootste tegenstrever is stadhouder Willem III die het tot koning van Engeland weet te brengen door zijn katholieke schoonvader Jacobus aan de Boyne in Ierland te verslaan en van de troon te stoten. Het Engelse parlement zal bij wet voortaan een katholieke vorst uitsluiten.

Vergeten Groningen
Une loi, une foi, un roi wordt het Franse devies: de gereformeerde aanwezigheid in Frankrijk wordt uitgesloten met het intrekken van het Edict van Nantes in 1685 (zie pagina 12). En 200.000 Hugenoten verlaten het land om er nooit weer terug te keren. Ook bij de Vrede van Utrecht houdt Frankrijk hun terugkeer tegen. De Republiek vangt zo’n 50.000 tot 70.000 Hugenoten op. Panhuysen beschrijft het allemaal met vaardige pen. Alleen, Groningen komt in zijn verhaal niet voor. Bij het Behout van ’t Land valt het licht volledig op Oranje. Noch de rol van de stad, noch de militaire bekwaamheid van Rabenhaupt, “deez terger van de doot” zoals Vondel hem omschrijft, is hem kennelijk opgevallen.

De Hugenoten beschikken over predikanten die beter preken dan de plaatselijke dominees

Dat neemt natuurlijk niet weg dat ook Groningen de impact van deze Europese oorlogen ondergaat, zoals de grote hoeveelheden geld die de Republiek moet opbrengen voor de legers van Willem III en zijn bondgenoten en de toevloed van gevluchte Hugenoten. Ze zijn in Groningen zeer welkom: ze brengen nieuwe beroepen in de stad en ze beschikken over predikanten die beter preken dan de plaatselijke dominees.