Toen ik geschiedenis studeerde kreeg ik soms de vraag wat voor nut dat had. Waren de eigentijdse ontwikkelingen niet boeiend genoeg? Is het verleden niet een oude koe die je in de sloot moest laten?

De studie zelf ging over politiek, maatschappij, economie, filosofie, religie en cultuur door de eeuwen heen. Perfecte match voor mij, dacht ik. We leerden niet alleen feiten en meningen kennen, maar ook het belang van bronnenonderzoek en een notenapparaat.

Mijn belangstelling ging vooral uit naar de lange lijnen en de dwarsverbanden. Alles hing immers met alles samen, dat is trouwens vandaag de dag niet anders. Context doet ertoe om tot verklaringen te komen en patronen te ontdekken. Wie het verleden kent kan de actuele ontwikkelingen beter plaatsen.

Geschiedschrijving heeft soms een politiek doel. Het verleden wordt vooral in conservatieve kringen nogal eens geïdealiseerd en afgezet tegen de moderniteit. Zo is in Moskou onlangs een expositie geopend die moet aantonen dat Oekraïne politiek en cultureel bij Rusland hoort. Aan de andere kant gaan er standbeelden neer en worden voor misstanden in het verleden excuses gevraagd. Steeds vaker wordt de bestaande geschiedschrijving ingekleurd door in te zoomen op achtergestelde groeperingen, zoals mensen van kleur, vrouwen, de arbeiders en gewone mensen. Wat was hún belevingswereld? Daarvoor gaat men te rade bij mondelinge bronnen en persoonlijke documenten. Die zijn niet altijd in archieven beland.

Kunnen we iets leren van de geschiedenis? In ieder geval kunnen historici politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in een historisch perspectief plaatsen. De geschiedenis herhaalt zich nooit, maar er zijn wel parallellen te ontdekken. Denk aan de opkomst van populistische massabewegingen, van maatschappelijke onrust, de rol van propaganda en dus vandaag van sociale media. Ook kunnen ze kantelpunten benoemen, momenten waarop de loop der geschiedenis een andere wending nam en hoe dat kwam. Kortom, ze bieden inzichten die ook nu nog van belang zijn en ze houden politici bij de les.

Christenen hebben ook een bron, waaruit ze putten. De Bijbel is een nogal bijzonder boek, omdat het zoveel mensen inspireert tot het goede. Over het ontstaan is veel discussie: is het nu geschiedenis of niet? Ook de inhoud wordt verschillend geduid in de loop der jaren. Toch is de Bijbel al 2000 jaar een leidraad voor leven en geloven, een levende waarheid. De oude verhalen laten zien wat God met mensen doet – en mensen met God.

De geboorte van Jezus is voor christenen zo’n kantelpunt. Het geschiedde ten tijde van de wrede Herodes dat in een nederige stal uit eenvoudige ouders een kind geboren werd dat met zijn boodschap van liefde, verzoening en vergeving de heersende moraal op zijn kop zou zetten. Een meesterzet van God.

“Nederigheid is niet bepaald een eigenschap waarmee je geschiedenis schrijft,” stelde ds. Nieboer in een preek over Titus Brandsma. Maar Jezus lukte dat wonderwel, dankzij de inhoud van zijn bevrijdende boodschap. Mogen ook in de toekomst de zachte krachten overwinnen.