Het ‘ad limina-bezoek’ van de Nederlandse bisschoppen aan Rome, het ‘synodale proces’, het overlijden van paus Benedictus XVI: het waren in de afgelopen tijd voor de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) in ons land belangrijke gebeurtenissen. Voor Kerk in Stad aanleiding om aan bisschop Ron van den Hout te vragen hoe hij ze heeft ervaren. Bij het synodale proces en bij het bezoek aan Rome was hijzelf betrokken. Wat was naar zijn indruk de betekenis van paus Benedictus?
Het bezoek aan Rome
“Als je de structuur van de Kerk van Rome op papier zet, is het een hiërarchische organisatie. Natuurlijk, er komen wel eens directieven uit Rome. Maar in de praktijk komt er veel via onderling overleg tot stand,” zegt de bisschop als hij reageert op mijn opmerking dat het ad limina-bezoek bij mij het beeld oproept dat de bisschoppen zich bij de paus moeten verantwoorden voor hun beleid.
De bisschop: "Het bezoek is voor alles een bedevaart die wij als bisschoppen van Nederland samen ondernemen naar de graven van Petrus en Paulus in de Sint-Pieter en de Sint-Paulus buiten de Muren. We bidden bij hun graven en belijden er ons geloof met de woorden van de Apostolische geloofsbelijdenis. Vervolgens gaan wij natuurlijk niet voorbij aan de verre opvolger van Petrus en brengen ook hem een bezoek: we gaan bij paus Franciscus op audiëntie. Hij spreekt met ons in het Italiaans. Voor diegenen onder ons die geen Italiaans verstaan is een tolk aanwezig. Ik kan hem redelijk volgen, want ik heb twee en een half jaar in Rome vertoefd toen ik aan de Gregoriana, de pauselijke universiteit, studeerde.
"Vroeger was de praktijk dat de audiëntie begon met toespraken van de paus en van de voorzitter van de bisschoppenconferentie, maar daar is paus Franciscus niet van. Bij het vorige bezoek had hij nog een toespraak in de hand maar die legde hij toen naast zich neer met de boodschap dat we die thuis wel konden lezen. Hij nodigde ons deze keer meteen uit voor een openhartige gedachtewisseling en er ontstond een kringgesprek. Of de paus ons rapport over de Kerk in Nederland gelezen had weet ik niet, maar hij onderkende haar moeilijke positie. Hij en wij deelden heel collegiaal de zorg om de Kerk in ons land.
“Overigens ervoeren we dezelfde sfeer van gezamenlijke zorg over de Nederlandse Kerk bij de werkbezoeken die we aflegden aan de dicasteries, de departementen van het Vaticaan.”
Al met al moet het een intensief werkbezoek zijn geweest: van de stad zelf had men weinig meegekregen, aldus de bisschop. Toch, in een van zijn columns, gepubliceerd op de website van het bisdom, schrijft de bisschop dat het bezoek aan Rome “ook wel iets weg had van een schoolreisje”: de bisschoppen waren samen op reis. Dat beeld werd voor mij bevestigd door het bericht in de krant dat de reizende bisschoppen aan de beide collega’s die in Nederland moesten achterblijven een ansichtkaart hadden verstuurd waarbij ze zich hadden verstout de paus ook om een ondertekening te vragen.
Het synodale proces
Zestig jaar geleden maakte ik deel uit van een gezelschap van katholieke en protestantse studenten dat een reis maakte naar Rome. Het waren de jaren volgend op het Tweede Vaticaans concilie (1962-1965). Wat onze Vaticaanse zegslieden voortdurend benadrukten was dat de paus, inmiddels Paulus VI, zich afficheerde als bisschop van Rome, als de eerste onder zijn gelijken, de bisschoppen. Men achtte dit kennelijk een belangrijke ontwikkeling in de RKK. Ik herinner het me weer als bisschop Van den Hout beschrijft wat er op het concilie plaats had gevonden: de van tevoren door het Vaticaan voorbereide documenten werden op de eerste dag van het concilie terzijde geschoven en de honderden bisschoppen gingen eerst eens met elkaar kennismaken om vervolgens zelf aan de slag te gaan. Een van de uitkomsten van het concilie was dat de bisschoppensynode werd ingesteld die bisschoppen moest betrekken bij het beleid van de Kerk en sindsdien regulier om de paar jaar plaatsvindt.
Paus Franciscus heeft voor aanstaande oktober weer een bisschoppensynode bijeengeroepen, waar zal worden gesproken over het onderwerp ‘Voor een synodale kerk: gemeenschap, participatie en missie’. Een nieuwe ontwikkeling is dat de paus de bisschoppen de opdracht heeft gegeven ook de leken in de RKK over dit thema tot een inbreng uit te nodigen. Bisschop Van den Hout: "Waarom wil de paus dit, vroegen we ons als bisschoppen af. We concludeerden dat volgens de paus alle gedoopten de missie van de Kerk mee moeten uitdragen en dat dat veronderstelt dat ze kunnen meepraten over de missie. De synodalisering onder paus Franciscus houdt dus de participatie van de clerus én van de gedoopten in.
“Op bisdomniveau vonden de bijeenkomsten plaats in het kader van de Diocesane Pastorale Raad waarbij ook andere kerkelijke gremia betrokken werden. De parochies kregen de mogelijkheid om deel te nemen. Ongeveer de helft van mijn bisdom heeft gevolg gegeven aan de uitnodiging met elkaar in gesprek te gaan over het thema dat de paus had aangereikt. De deelnemers aan de gesprekken hebben het erg op prijs gesteld met elkaar – geestelijken en leken – in gelijkwaardigheid in dialoog te gaan. Ze hebben gepraat over de betekenis die het geloof voor hen heeft. Een dergelijk gesprek is niet zo vanzelfsprekend. Wat vaak werd gehoord was dat de Kerk gastvrij moet zijn en niemand moet buitensluiten. Ik vroeg me daarbij wel af wie er wordt buitengesloten. Belangrijk werd de dialoog met de samenleving gevonden. Hoe moeten we naar buiten toe communiceren? Hoe kan ik bijvoorbeeld op mijn werk spreken over mijn katholiek-zijn, vroegen de deelnemers zich af.”
“Dat klinkt nogal protestants, hè,” lacht de bisschop
De inhoudelijke trend in de gesprekken in de verschillende bisdommen ging volgens de bisschop in dezelfde richting. De uitkomsten van de gesprekken in de verschillende bisdommen zijn in een landelijk rapport gebundeld, zoals dat ook in andere landen geschiedde. Op continentaal niveau hebben eveneens bijeenkomsten plaats gehad. Met de resultaten uit de hele wereld zal de bisschoppensynode in oktober aan de slag moeten. Wat er uiteindelijk uit zal komen, de bisschop weet het niet. Hij vermoedt dat het bij de paus niet anders is: “Het is een soort van ‘samen op weg’-proces. Dat klinkt nogal protestants, hè,” lacht de bisschop.
De betekenis van paus Benedictus XVI
De bisschop: “Zijn sterke punt was de theologische analyse van deze tijd. Hij verstond de actuele theologische ontwikkelingen die altijd ook een reactie zijn op wat er in de maatschappij gaande is. Benedictus wees op het gevaar van het relativisme: dat voor de moderne mens zou gelden dat ieder mens zijn eigen waarheid heeft. Kun je dan nog met elkaar in gesprek gaan en samen naar de waarheid zoeken? was zijn vraag. Dat hij daarbij andere kerken en religieuze stromingen respecteerde staat voor mij vast. Wel wilde hij de verschillen benoemd hebben. Dat kon leiden tot misverstaan, zoals hem is gebleken toen hij met behulp van een citaat uit een middeleeuws geschrift aandacht vroeg voor het thema ‘geweld’ in christendom en islam. Het werd tot een incident dat in de media veel aandacht kreeg. Paus Franciscus manifesteert zich anders. In zijn preken is hij veel meer moreel appellerend.”
Er zijn voor iedereen
’Er zijn voor iedereen’, dat is de boodschap die de paus de bisschoppen – “van dat land van heel veel heidenen en met heel veel postchristelijkheid” aldus geciteerd door Stijn Fens in Trouw van 12 november 2022 – bij het ad limina-bezoek meegeeft. De parochies in het bisdom Groningen-Leeuwarden blijken in de gesprekken in het kader van het synodale proces in hetzelfde spoor te zitten: ze vinden dat hun Kerk gastvrij moet zijn en niemand moet buitensluiten. Het zijn voor mij geen onbekende geluiden: in de protestantse gemeente waar ik lid van ben, hoor ik niet anders.
