In 2013 bleek dat Bulgaren dankbaar misbruik maakten van ons toeslagensysteem. De Tweede Kamer reageerde furieus en eiste een superstreng fraudebeleid en wel zo snel mogelijk alstublieft. De Fraudewet werd aangescherpt en in een (berucht pizza)weekend werd een risicoselectiesysteem ontworpen, getest en uitgevoerd. Kamerleden wilden niets weten over de mogelijk negatieve gevolgen van fraudebestrijding voor welwillende burgers.

Onlangs vertelde demissionair premier Rutte de parlementaire enquêtecommissie dat hij nog steeds een keiharde en strenge aanpak van fraudeurs voorstond. Oud-minister Kamp sloeg eenzelfde strenge toon aan bij de commissie. Volgens hem leefde er “een breed gevoel in de samenleving dat er op grote schaal werd gefraudeerd. Dat moest hard worden aangepakt omdat fraude de solidariteit in de samenleving ondermijnde.” Iedereen wist dat er veel werd gefraudeerd, volgens Kamp. Rutte en Kamp zagen een mooie ‘business-case’ in deze fraude: met een streng beleid 25 miljoen per jaar op te halen voor de schatkist.

In werkelijkheid wist niemand precies hoeveel er werd gefraudeerd. Ambtenaren waarschuwden Rutte en Kamp dat er te weinig werd gefraudeerd om die 25 miljoen te halen. Rutte en Kamp wilden daar niets van weten. Ambtenaren bij de belastingdienst werden opgezweept. Deurwaarders moesten onmogelijke doelen halen. De afdeling Toeslagen liet bewust bezwaarschriften jaren liggen. Wie eenmaal in het risicoselectiesysteem zaten, doordat ze bijvoorbeeld vergeten waren hun postcode in te vullen, kwamen er niet meer uit. De Belastingdienst overtrad dertien (!) wetten bij de extreem strenge aanpak. De extreme strengheid bracht de reputatie van de Nederlandse overheid grote schade toe.

“Wees niet al te rechtvaardig,” zou een staatsman uit een ver verleden gezegd hebben (Prediker 7:16). Deze man (Prediker) wist wat er kwam kijken bij de regering van een land. Hij waarschuwt tegen mensen die overdrijven in het zich als rechtvaardige en wijze voordoen. Ik moest daarbij denken aan Rutte en Kamp met hun extreme strengheid. Al te rechtvaardig zijn, levert jezelf en anderen schade op, volgens Prediker. Eén te strenge wet kan overtreding van dertien andere wetten veroorzaken.

“Wees ook niet buitengewoon goddeloos,” zegt Prediker vervolgens. “Kies het juiste midden.” De beste weg is voor hem in dit soort zaken de gulden middenweg. Hoe bewandel je die? “Door het een vast te houden en het andere niet los te laten.” Door in balans te blijven, door vast te houden aan rechtvaardigheid en daarbij genade niet los te laten (7:17).

Een schip zinkt als er te veel aan de ene kant of aan de andere kant staat. Ook een volle schatkist kan dat veroorzaken…