Rikko Voorberg – theoloog in het wild – werd in 2023 uitgeroepen tot Amsterdammer van het jaar. Dit vanwege zijn initiatief voor de ‘Rouwen & Vieren Kas’, een openbare plek midden in de stad waar ruimte is voor pijn, rouw en verlies. Het idee ontstond door een vraag van een vriendin die haar kindje was verloren: “Kun je geen ruimte maken voor rouw?” En zo kwam er een kas midden op het Mercatorplein, waar mensen een kaarsje konden aansteken, iets konden opschrijven of gewoon verblijven.

“Rouw heeft dan wel een plek in ons hart, maar nog niet in onze maatschappij,” zo vertelde Rikko Voorberg. Bewust werd er daarom gekozen voor een kas, een plek waar je naar binnen kunt kijken. “Want als rouwen alleen maar privé wordt gedaan, dan lijkt het net alsof je verdriet er niet mag zijn.” Terwijl rouw, te midden van de zwaarte, juist ook zo verbindend kan zijn, omdat iedereen er iets van herkent.

Witte ruis
Rouw en gemis is deel van ons menszijn in een wereld die zowel goed als wreed is en allemaal krijgen we dagelijks op de een of andere manier met verdriet te maken. Soms maar klein of subtiel, zonder dat we er al te veel bij stil staan. Soms zo groots en overweldigend, dat het ons lam slaat. “Er zijn momenten waarop het verdriet versnelt en verscherpt, torenhoog en onvermijdelijk, en momenten waarop het zich terugtrekt. Maar het blijft de witte ruis op al onze menselijke ervaringen,” schrijft Tish Warren in haar boek Bidden in de nacht. Hierin vertelt ze hoe, in een tijd van twijfel en verlies, het de gebeden van de kerk waren die haar grond onder de voeten gaven. Niet met kant-en-klare of onwrikbare antwoorden, maar met de woorden: “Hier zijn een paar woorden. Bid ze. Ze zijn sterk genoeg om je te dragen.”

Psalmen
Misschien zijn het ook juist wel die oude woorden van de kerk en van de Bijbel, die ons uitnodigen om verdriet toe te laten en lijden en verlies te betreuren; die ons woorden bieden om ons verdriet en onze angst te bevatten, te uitten of te delen; en die ons ten diepste willen dragen.

Voor mij zijn dat vaak de psalmen, waar ruimte is voor een diversiteit aan menselijk emoties – inclusief de moeilijke, onprettige of complexe emoties. Door die diversiteit aan liederen – van lofpsalmen tot klaagpsalmen – leren de psalmen ons om te vieren en te rouwen, om te huilen en te lachen. We worden uitgenodigd om ons hele ik bij God te brengen, niet alleen de gepolijste of gematigde stukjes.

Leren weeklagen
De weeklacht die in de klaagpsalmen klinkt is een uitdrukking van diep verdriet, pijn of twijfel. Leren weeklagen is daarmee misschien ook wel leren huilen. De klaagpsalmen nodigen ons uit om onze pijn, ons verdriet en onze twijfel bij God te brengen; om hem vrijmoedig toe te spreken en hem aan zijn beloften te houden. Ze laten zien dat we ons niet hoeven in te houden of ons verdriet en onze twijfel te ontkennen of te verbergen. Want het is beter om tot God te komen met scherpe woorden, dan om hem op afstand te houden en nooit onze twijfels of teleurstellingen te uiten. Juist door die twijfels, vragen en teleurstellingen open en bloot voor God neer te leggen, doen we een beroep op hem en leggen we onze hoop bij hem neer.

God treurt
Waar de psalmen mij leren om ruimte te maken voor verdriet en tranen, ontdek ik bij Jezus nog iets anders, namelijk dat God zelf de tijd nam om te treuren. In de woorden van Tish Warren: “Hij kent het gewicht van hartzeer en gruwel, weet van de pijn van gezwollen ogen die zo lang hebben gehuild dat ze geen tranen meer hebben. Hij verdoofde zichzelf niet of bagatelliseerde het verlies. Hij gaf nooit een goedkoop antwoord. God was – en blijft – schokkend emotioneel bezield.”

In ons verdriet en in onze pijn zijn we dus niet alleen voluit mens, maar ook in de nabijheid van God. Hij treurt met ons over de gebrokenheid in ons leven en deze wereld; over de wrede greep van ziekte of de dood; over het verlies van dromen of een toekomst. Maar tegelijk ontstaat er in zijn nabijheid soms ook langzaam weer wat ruimte voor hoop, vernieuwing of genezing. Volgens Tish Warren kan juist het ruimte maken voor rouw en verdriet ons helpen “om de diepten van de liefde van God te ontdekken, de genezing die God soms aan de pijn ontwurgt, de manier waarop rouwen wijsheid, troost en zelfs vreugde oplevert.”

Treurweekend
Met Allerzielen voor ons, hoop ik dat we ons gedragen mogen weten in ons verdriet, dat we vrijheid ervaren om onze pijn en teleurstellingen te uiten en samen ruimtes vormen waar rouw en verdriet er mogen zijn en gedeeld kunnen worden. Met Mosterd willen we dat voorzichtig proberen, door van 1 op 2 november een ‘treurweekend’ te organiseren, geïnspireerd door de woorden van Jezus: “Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden.”