In de late zondagmiddag van 27 februari bezocht ik een bijzondere dienst in de Martinikerk. Een dienst in de veel grotere serie ‘Schoonheid met een Ziel’. Al een paar jaar bezoek ik, indien mogelijk, de ook in dit kader vallende Cantatediensten in de Nieuwe Kerk. Maar nu dus een dienst ‘Uit de Kunst’. Zelf had ik er niet veel weet van wat me te wachten stond, dacht vaag aan allerlei geschilderde Bijbelse taferelen. Maar het was toch een beetje anders.

De tekst van Genesis met het scheppingsverhaal rond de mens stond centraal met als illustratie de Tuin der Lusten. Dit prachtige drieluik, dat jammer genoeg in het verre Madrid hangt (roofkunst avant la lettre) laat links de tuin van Eden zien met een nog geheel onschuldige Adam en Eva. Tussen hen in staat, ja wie eigenlijk? Is het God of toch Christus? Dominee Nieboer gaf ook de mogelijkheid aan van de ongedeelde mens. Want in het scheppingsverhaal wordt eerst de mens geschapen, waarna uit de mens man en vrouw geschapen worden. En zo zou het kunnen dat Jeroen Bosch tussen de man en de vrouw de ongedeelde mens schilderde, geschapen naar het evenbeeld van God.

De tuin is liefelijk met fraai groen, vruchten en dieren, maar ook vele typische Jeroen Bosch-fantasiefiguurtjes die toch niet echt helemaal zo vriendelijk en leuk zijn. Dominee Nieboer noemde het ‘Moergrobben’, naar een roman van Theun de Vries over Jeroen Bosch. Dus een tuin van Eden waar de mens nog onschuldig is en veel op het eerste oog ook net zo onschuldig en zeker liefelijk is, maar toch is er iets van het kwaad al aanwezig. Niet als dreiging, maar het is er gewoon.

En dan het middelste deel van het drieluik, de ware tuin der lusten, met zijn vele naakte mensjes, mensen die zichzelf ontdekken en elkaar leren kennen en ontdekken. Het fascinerende is dat, ondanks alles wat zich er afspeelt, er geen sprake is van pornografie of iets dergelijks. Het is gewoon heel simpel het plezier van het verkennen van de mogelijkheden die de mens gegeven zijn om samen te zijn, om samen te beleven. En dat zonder een opgeheven moralistisch vingertje.

Het rechter paneel is dan de afbeelding van de hel. Hier heeft het kwaad het voor het zeggen, het is een beeld uit een nachtmerrie, waar geen ontsnappen aan mogelijk is.

Het kwaad is dus eigenlijk ergens wel altijd aanwezig, maar de vraag is: wat doen wij er mee? Maar ach, ik ben geen dominee en zeker geen theoloog. Ik kan alleen maar zeggen dat ik het heel inspirerend vond om zo met het scheppingsverhaal en dit schilderij bezig te zijn en dingen weer net even anders te zien.

Omlijst werd de dienst door het spel van Henk de Vries op het grote orgel en op een vleugel. En alleen dat al was een genot.

Er staan dit voorjaar nog drie diensten in het rijtje ‘Uit de Kunst’ in de Martinikerk op het programma:

• zondag 27 maart: Rembrandt van Rijn – Kruisafname
• zondag 24 april: Vincent van Gogh – De opwekking van Lazarus
• zondag 22 mei: Ernst Barlach – De zwevende

Alle diensten beginnen om 17:00 uur en zijn vrij toegankelijk.