Godenschemering is het nieuwste boek van Daniël de Waele, docent Nieuwe Testament aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen in Brussel. Opgevoed door een antireligieuze vader, schrijft hij tegenwoordig het ene na het andere vuistdikke boek over religie.

Met een duidelijk cultuurhistorische insteek schreef hij eerder al over de ontstaansgeschiedenis van het christendom (Ontluikend christendom) en de vergeten rijkdommen van de Joodse wereldliteratuur (Vergeten rijkdom). In zijn nieuwste boek duikt hij in de evolutie van ons geloof in God in de loop der tijd. Een evolutie die, via geleidelijke ontwikkelingen en soms door dramatische omwentelingen, ons denken en geloven van vandaag de dag heeft vormgegeven.

De Waele begint Godenschemering in het zogenaamde ‘Avondland’, waar de Kelten en Germanen hun offers brachten aan hun talloze goden. Vandaar richt bij dan zijn blik op het oosten, waar andere volken offerden aan de vele goden van hún pantheon. Maar daar, te midden van die volken, kwam één klein volk tot de overtuiging dat er slechts één God was, die Schepper en Heer over de hele aarde was. De eerste vier hoofdstukken van het boek beschrijven deze opkomst van het geloof van Israël in de ene God én vertellen hoe het beeld van hem door de tijd heen ook veranderde. Deze veranderingen in de ideeën over God zetten zich door in het ontstaan van het christendom, van waaruit het geloof in de Ene naar het Avondland werd gebracht.

De ontwikkelingen vanaf het vroege christendom tot het protestantisme en de Verlichting beschrijft De Waele in de volgende acht hoofdstukken. In deze hoofdstukken boort hij grote thema’s aan zoals de drie-eenheidsleer, het uitblijven van de beloofde komst van het koninkrijk van God en de vraag in hoeverre de mens een vrije wil heeft. Vervolgens richt hij zich op de evolutie in Europa van geloof naar ongeloof, maar ook de daaropvolgende onvrede met het verdwijnen van God en de hunkering naar het geestelijke, naar mystiek. In het laatste hoofdstuk schetst De Waele tot slot waar we vandaag zijn aanbeland: hoe gelooft de moderne mens? Terwijl de overige hoofdstukken vooral beschrijvend en informatief zijn, geeft De Waele hier ook zijn eigen persoonlijke visie weer, als gelovige.

Godenschemering geeft in sneltreinvaart een prachtig en boeiend overzicht van de ontwikkelingen in ons denken en spreken over God. Ondanks de grote hoeveelheid compacte informatie, leest het boek ontspannen en plezierig door de enthousiaste en meeslepende schrijfstijl van De Waele. In die zin dus een aanrader om te lezen.

De keerzijde van de enorme vaart die in het boek zit en de grote thematieken die worden besproken, is dat de nuance of het volledige plaatje soms ontbreekt. De Waele geeft ontzettend veel interessante beschrijvingen en inzichten, maar de gelegenheid om echt diep op bepaalde vragen en ontwikkelingen in te gaan is er niet altijd. In plaats daarvan heeft hij zelfs soms de neiging om wat van de hak op de tak te springen en steekt hij zijn eigen persoonlijke voor- en afkeuren niet altijd onder stoelen of banken. Tot slot is het boek toch nog sterk eurocentrisch gericht. De ‘ons’ in de ondertitel van het boek verwijst dan ook vooral naar de Westerse mens.

Niettemin blijft het een boeiend boek, wat vooral de interesse oproept om wellicht zelf nog dieper de thema’s, vragen of ontwikkelingen in te duiken die in het boek naar voren komen.

Daniël de Waele, Godenschemering: de geschiedenis van ons geloof in God
Utrecht: KokBoekencentrum, 2023
ISBN 978 90 435 3937 1 | € 27,99