Alberte van Ess over het ontstaan van de uitvaartgroep, de impact van corona en hun dromen voor de toekomst

Door de maatregelen tegen het coronavirus zien uitvaarten er anders uit dan voorheen. Zeker in de beginperiode, toen er maar dertig mensen bij een ceremonie aanwezig mochten zijn. Bijna een jaar verder heeft corona nog steeds grote impact op hoe we afscheid nemen van overledenen. Een knuffel geven, een hand vasthouden: het mag vaak niet meer. Alberte van Ess is predikant bij De Bron en geestelijk verzorger in woonzorgcentrum De Ebbingepoort. Zij heeft destijds, in 2015, de uitvaartgroep opgezet hier in Groningen. Benieuwd naar de ervaringen van deze groep van het afgelopen jaar ben ik met haar in gesprek gegaan. Hoe kijken ze hierop terug, waar liepen ze tegenaan en heeft het ze wellicht ook iets gebracht?

Ruth Pruis

Kunt u mij – voordat we ingaan op de impact van corona – wat meer vertellen over de uitvaartgroep? Hoe is deze bijvoorbeeld tot stand gekomen?

“De uitvaartgroep heeft z’n ontstaan binnen het samenwerkingsverband van De Bron, De Fontein en de Nieuwe Kerk. De directe aanleiding was het grote aantal overlijdens, met name binnen De Fontein, dat zwaar drukte op de agenda van de wijkpredikant. Hierdoor kwam zij bijvoorbeeld niet meer toe aan de vernieuwende taken die ook op haar bordje lagen. Het uitgangspunt daarbij was dat het leiden van uitvaarten uiteindelijk ook een kerntaak van de gemeente is en dus niet specifiek van de predikant. Van origine was dit ook zo, dat er wel eens een schoolmeester was die de uitvaart deed, of een ander gerespecteerd gemeentelid. Voor het scholen van gemeenteleden om uitvaarten te doen was al enige jaren een opleiding bij het Protestants Centrum voor Toerusting en Educatie. Deze hebben we in 2015 naar Groningen gehaald.”

En toen?

"Samen met een gemeenteadviseur heb ik die cursus toen gegeven aan een groep van tien personen. Deze vormde zich vrij makkelijk. We deden een oproep en kregen eigenlijk gelijk al een aantal aanmeldingen van mensen die er iets mee hadden. Hiernaast heb ik een paar mensen rechtstreeks benaderd, die hoefden daar ook niet lang over na te denken.

Uniek aan het project in Groningen is dat we de mensen nadien een tijdje ‘stage’ hebben laten lopen. Naar buiten toe noemden wij dit uiteraard niet zo, maar net als een ouderling gingen ze mee op gesprek en namen ze een deel van de uitvaart voor hun rekening. Op deze manier konden zij er toch een beetje aan wennen, aan het uitvoeren van een uitvaart en wat daar allemaal bij komt kijken. Maar zij niet alleen, ook de gemeente kreeg op deze manier de tijd om te wennen aan de gezichten en hun deskundigheid. Naar alle kanten toe was dat dus gewoon een goede zet en inmiddels hebben verschillende leden van de uitvaartgroep zelfstandig uitvaarten verzorgd."

“Het leiden van uitvaarten is uiteindelijk ook een kerntaak van de gemeente en dus niet specifiek van de predikant”

Klinkt als een geslaagd project, maar is dat ook zo? Blijven mensen bijvoorbeeld niet een voorkeur voor de predikant houden?

"Nou… laten we vooropstellen dat de predikanten ook uitvaarten blijven doen. Het is gewoon niet wenselijk dat ze alle uitvaarten blijven doen. Hiervoor is de uitvaartgroep, een groep deskundige mensen waar ik alle vertrouwen in heb, maar de vraag naar de predikant blijft natuurlijk komen. Om daar een weg in te vinden is in 2018 het meldpunt voor uitvaarten ingesteld. De bedoeling is dat in geval van een overlijden niet naar de predikant, maar naar dit speciale nummer wordt gebeld: 050-2053330. Vanuit daar wordt overlegd en gekeken wie beschikbaar is. Dat alleen verlicht de predikanten al.

Hiernaast moeten wij, alle drie de professionals, ook wennen hè. Het is immers altijd ons pakkie aan geweest. Maar om het project echt een kans te geven moeten we het ook uit handen durven geven, durven loslaten. Hier moeten wij elkaar op blijven attenderen. Gelukkig hebben we alle vertrouwen in de mensen van de uitvaartgroep."

Hoe gaat het nu, in deze tijden van corona? Wat zijn de gevolgen voor de uitvaartgroep?

“In het begin, tijdens de eerste golf, waren er natuurlijk veel onduidelijkheden. Dit bracht onzekerheid en enige terughoudendheid vanuit de groep met zich mee: durf ik het wel aan om zo’n uitvaart te doen? Een aantal leden van de uitvaartgroep is al wat ouder en/of heeft een partner thuis die tot de risicogroep behoort. Nu blijkt dat er, vanwege alle beperkende maatregelen, ook redelijk wat uitvaarten plaatsvinden zonder predikant of uitvaartgroep. Je zou kunnen zeggen dat de ‘coronaklad’ erin is gekomen; er zijn eigenlijk vrij weinig uitvaarten geweest.”

“Heel kunstmatig en geforceerd voelt het dan, om mensen zo op afstand te moeten houden. Het is armoe… armoe is het”

Hoe waren de uitvaarten die wel plaats hebben gevonden?

“Het allerbelangrijkste is natuurlijk dat de overledene recht gedaan wordt in een respectvol afscheid. Ik zie het als de laatste kans om iemand recht te doen wat betreft zijn of haar leven hier op aarde. Dat is volgens mij de kern van een uitvaart. Over het algemeen lukt dat ook in kleine kring, maar dat je mensen zo op afstand moet houden tijdens het condoleren… dat vind ik zelf heel lastig. Het voelt gewoon onnatuurlijk om mensen niet aan te kunnen raken. Bij de uitvaart zelf gaat het allemaal nog wel, maar nadien, als er koffie en thee geschonken wordt, krijg je natuurlijk een wat informelere sfeer. Mensen raken geëmotioneerd en daar kun je dan dus eigenlijk even helemaal niks mee. Heel kunstmatig en geforceerd voelt het dan, om mensen zo op afstand te moeten houden. Het is armoe… armoe is het.”

Wellicht een wat vreemde vraag, maar heeft deze tijd, corona ook wat opgeleverd?

"Jazeker. Na verloop van tijd durfden we allemaal denk ik iets meer en ga je op zoek naar wat wel kan. Zo leefde er al langer een wens om breder inzetbaar te zijn, iets voor anderen te kunnen betekenen als het bijvoorbeeld gaat om ‘eenzame uitvaarten’. Als kerk in Groningen voelen we ons geroepen en weten we ons betrokken op het leven in deze stad en de wereld, waar zij deel van uitmaakt. Als er een beroep op ons wordt gedaan bij een overlijden, vinden wij het van het allergrootste belang er te zijn, om op een waardige wijze bij te dragen aan het bewijzen van die laatste eer. Welke achtergrond iemand ook heeft. Kerkelijke betrokkenheid is geen voorwaarde.

We zijn er ook voor hen die zo eenzaam zijn, dat er niemand is die de uitvaart kan regelen en verzorgen. Samen met Annemarie van der Vegt, pastor van de Open Hof, pakken wij dit momenteel op. We hebben onze tijd dus ook wel benut om meer die koers uit te zetten richting bredere inzetbaarheid en de ‘eenzame uitvaart’."