Als de ene mens de andere mens ontmoet en beiden staan totaal verschillend in het leven, hoe kan er dan een gesprek ontstaan over het leven?

Sinds dertien jaar kom ik als geestelijk verzorger een dag per week op Psychiatrie. Op de meeste afdelingen op een vast moment. Op de Ouderen Psychiatrie kom ik voor de gespreksgroep. De verpleging noemt dit de Zingevingsgroep. We drinken koffie en praten met elkaar over ons leven aan de hand van eenvoudige en lichtvoetige vragen. Soms ook gewoon aan de hand van vragen die je vindt op het labeltje van een theezakje. De zogenoemde ‘Pickwick-spiritualiteit’. Als de vragen licht van toon zijn is het makkelijk om mee te doen, het gaat als het ware vanzelf.

Wat niet zo is, want elke deelnemer levert van binnen een hele strijd tegen depressie of andere pijnlijke gevoelens. ‘Wat is voor u een fijne plek in huis?’, ‘Wie maakt u gemakkelijk aan het lachen?’, ‘Wat is uw lievelingsfeest?’ of ‘Wat vindt u een lekkere geur?’, ‘Wat vindt u belangrijk in vriendschap?’. Op het oog eenvoudige vragen, maar ze vormen vaak het begin van stukjes van het levensverhaal. Van het een komt het ander. De groepsleden zijn benieuwd om van elkaar en van mij te horen. “O, heb je dat allemaal gedaan in je leven? Wat bijzonder.” Of: “Je, komt dus uit een grote familie, hoe was dat voor je?”

Er wordt verbinding gelegd tussen het gezonde leven en het ziek-zijn van nu. Elke week groeien de verhalen. Tussen de regels door komen de dingen voorbij die belangrijk zijn in ieders leven. De dingen van waarde en betekenis. Ook dingen die pijnlijk zijn en herinneren aan verdriet en gemis. Daar gaan we niet te diep op in. Het gesprek moet voor iedereen te doen zijn. Over geloof of levensvisie kan in de groep gesproken worden als iedereen het daarover eens is. Als er voldoende veiligheid is. Want dit zijn kwetsbare, gevoelige zaken. De huiskamer moet voor iedereen een vrije en veilige ruimte blijven. Als mensen met lastige dingen zitten of met geloofsvragen die de sfeer in de groep te zeer belasten maken we een individuele afspraak.

Op de andere afdelingen kom ik zonder agenda. Ik stel me voor en vraag of ik er in de huiskamer even bij mag komen zitten. Ik wacht rustig af, soms is het een tijdje stil. Soms vraagt iemand: “Wat doet een geestelijk verzorger?” En voor we het weten raken we met elkaar in gesprek. Maar er hoeft niets. Als geestelijk verzorger ben ik geen behandelaar. De gezonde kant van mensen is mijn uitgangspunt.

In de psychiatrie gaat men er steeds vaker vanuit dat een mens nooit helemaal ziek is en nooit helemaal gezond. Het is een lijn tussen de polen ziek en gezond. Je blijft altijd mens. Dat is voor mensen die opgenomen zijn heel belangrijk. Er wordt in de psychiatrie de laatste tijd ook gekeken of er op een lossere manier kan worden gediagnostiseerd. Het stigma van psychisch ziek weegt soms even zwaar als de ziekte zelf. Het is voor de heling van de ziekte van grote betekenis dat je je als mens gehoord en gezien voelt.

Bij depressie kun je als geestelijk verzorger of predikant niet veel voor mensen doen. Wat wel gevoeld wordt is dat je trouw komt. Dat is waar presentie-pastoraat of, meer algemeen verwoord, waar de presentie-benadering over gaat. Je bent aanwezig.

“Leuk dat je er bent, o, is het al weer donderdag?” – dat is een bijzondere begroeting op een afdeling waar mensen doorgaans behoorlijk ziek zijn. Of als we aan het eind van de ouderengespreksgroep een evaluatierondje maken en mensen zeggen dat ze het gezellig en waardevol vonden om zo met elkaar in gesprek te zijn. Dan denk ik dat er iets van de goede Geest in ons midden is geweest.

Gewoon gezegd: het gaat om ontmoeting, het aangaan van een relatie, om verbinding. Je houdt het uit met de mens die lijdt in zijn of haar moeiten en pijn. En soms met de uitzichtloosheid. Maar de waardigheid blijft overeind. Je kunt dit ‘zorgvuldige aanwezigheid’ noemen. Geïnspireerd door de gedachte dat ieder mens beeld en gelijkenis is van het Geheim, van het Leven met een hoofdletter. In die gedachte zijn we gelijk. Ook in het ziek-zijn blijft de menselijke waardigheid overeind. Zelf beleef ik de relatie met mensen die ik bezoek zelden als eenzijdig. Het is een voorrecht als mensen jou in hun kwetsbaarheid willen ontvangen. Alles kan iedereen overkomen.

Een geloofsgemeenschap is een bouwsteen. Een kaartje vanuit de gemeente kan werken als een lifeline. “Ik word niet vergeten, ik doe er nog toe.” In de depressie kan een mens zich godverlaten alleen voelen. Ook de Bijbel heeft voor deze intense gevoelens taal. Zulke taal geeft een mens in nood erkenning en doet haar ervaring recht.

Kortom: het idee is dat je een mens in nood ziet en hoort. En dat je verbonden bent met je eigen kwetsbaarheid en weet hebt van eigen kwetsuren. Dat je in naam van het Leven zorgvuldig aanwezig bent. Tegelijk probeer je of je mensen in hun situatie wat sterker kunt maken. Door hen hun verhaal te laten vertellen. Door hen in contact te brengen met de eigen bronnen waar ze kracht uit kunnen putten. Zo leren ze zichzelf een beetje troosten.

Theologie kan helpen de geloofstaal van een ander in gewone taal te vertalen, omdat je de termen hebt geleerd. Het zou mooi zijn als elke gelovige het eigen geloof zo zou kunnen vertalen in gewone taal. Een dergelijke theologie is nodig. Want daarmee zou ieder van ons met iedereen over het geloof kunnen praten. Dan is geloof een manier waarop je denkt over het leven. En denken over het leven doet iedereen. Het is mooi als je van elkaar weet wat je bedoelt als je over God spreekt.

Er is een zoektocht naar ontmoeting en een gesprek over het geheim van het leven in een situatie. Een situatie waarin deze zoektocht van levensbelang is. Veel theologie heb je daar niet voor nodig. Deze manier van kijken maakt het contact met mensen van buiten de kerk gemakkelijker. Je kunt met elkaar bespreken wat je denkt. Dat is al kwetsbaar genoeg. Het gaat om geloof en vertrouwen. Wat mooi is het als je daar iets van kan delen, los van de theologie.

Matthy Bijleveld is geestelijk verzorger en predikant bij UCP/UMCG

Reacties: m.g.f.bijleveld@umcg.nl