Zelden zie je in een korte tijd even grote veranderingen als nu. In de kerk én in de maatschappij. De techniek was er al, maar dankzij corona werd die techniek ongekend snel omarmd. Kerken en kerkvolk gingen online. Technische omwentelingen forceren niet zelden theologische vernieuwing. In dit artikel schets in enkele punten die vragen om theologische bezinning.

Hybride vieren

Als we de zondagse samenkomst zien als één van de kernactiviteiten van kerk-zijn, dan zien we een verschuiving. Nog niet zo lang geleden vierden we enkel offline. Offline betekent op een specifieke tijd én op een specifieke plaats. Zat je op dezelfde tijd elders, dan kreeg je er niets van mee. Kwam je op een andere tijd op de juiste plaats, dan miste je ook het hele gebeuren.

Online kerkdiensten zijn het tegenovergestelde. Het doet er niet zo toe waar je bent, zolang je maar internet hebt en tijd vrij maakt. Eigenlijk kan je het altijd en overal volgen en de opname hoeft ook niet op zondagochtend in het kerkgebouw gemaakt te worden.

Hybride vieren zou je kunnen zien als een combinatie van offline en online vieren. Een groep mensen komt op een specifieke plaats en tijd samen, terwijl anderen live of later vanuit eigen locaties ‘meevieren’.

De kunst van het vieren

Toen een samenkomst nog alleen op een specifieke plek én tijd gehouden werd, wisten we binnen onze eigen tradities min of meer hoe te vieren. Het enkel online vieren was voor de ene geloofsgemeenschap een grotere uitdaging dan voor de andere.

Als je het mij vraagt, dan wordt het pas echt moeilijk als we hybride samenkomen. In een hybride viering heb je te maken met de groep die samen is én de groep die min of meer anoniem en onzichtbaar ‘meeviert’. Voor de sprekers, zangers en technici is er een afgebakende gemeenschap in de kerk en een min of meer open gemeenschap elders. De kunst van het vieren heeft daarmee een extra dimensie gekregen.

Kennen we de behoeftes?

De drie meest gehoorde redenen voor christelijke samenkomsten zijn: het beleven en groeien in spiritualiteit, de sociale interactie en de muziek of zang. Als we ervan uitgaan dat dit zowel voor thuis-vierders als voor kerk-vierders geldt, dan is het maar de vraag of de hybride-viering hierin voldoende kan voorzien.

Muziek en zang komen thuis minder uit de verf dan in de kerk. Je eigen spiritualiteit thuis beleven is lastiger. Sociale interactie ook. Ik geloof dat het kan, maar het vraagt meer van ons dan het mogelijk maken om mee te gluren. Het inzetten van techniek om hetzelfde te doen als we altijd deden, laat mijns inziens de theologische potentie onbenut. En belangrijker nog, ik vraag me sterk af of we echt inspelen op de behoeftes van mensen buiten het kerkgebouw.

Buiten is het nieuwe binnen

Als de kerk de plek is waar mensen elkaar en God ontmoeten, dan raken we meteen een belangrijk aspect waarop de meeste hybride-vieringen onvoldoende toegerust zijn. Ontmoeten betekent een relatie aangaan. Niet alleen zenden, maar ook luisteren en ontvangen. Mee laten gluren zonder te luisteren of input te ontvangen, ondermijnt een fundamenteel aspect van kerk-zijn. Hybride vieren mag wel wat interactiever. Het tv-programma ‘Even tot hier’ laat zien hoe zoiets kan. Ook zij bedienen gelijktijdig verschillende vormen van publiek.

Hybride ruimte

Als de kerk de plek is waar mensen elkaar en God ontmoeten, dan moet die ruimte in dienst staan van de ontmoeting. Ik spreek bewust over ruimte en niet alleen over gebouwen. De hybride realiteit heeft de fysieke ruimte uitgebreid met online plekken van ontmoeting. De inrichting van een kerkgebouw zal wellicht herzien moeten worden om ruimte te maken voor interactie met de mensen buiten het gebouw. Bijvoorbeeld door een groot inbelscherm te plaatsen, zoals in het TV-programma ‘Even tot hier’. Of oude kerkgebouwen hier voldoende bij passen, is maar de vraag.

Bezinning gaat verder…

Als ruimte maken voor interactie tussen mensen en God de kern is van kerk-zijn, dan zijn er nog veel onderwerpen die vragen om bezinning. Wat doen we bijvoorbeeld met de sacramenten en rituelen? Wat hoort er in een viering en wat kan je beter op een andere wijze organiseren? Moet het allemaal op zondag? Wat is de verhouding tussen script en liturgie? Moet elke kerk hetzelfde ‘kunstje’ doen of kan het efficiënter en beter per stad of denominatie? Welke extra ambten en taken komen erbij en hoe verandert het ambt van voorganger, diaken, ouderling of presbyter? Moet alles hybride of kunnen bepaalde zaken beter offline of volledig online?

Een goed begin is het halve werk. Met de aanschaf van de techniek en de eerste kunst- en vlieguren, hoop ik dat het goede begin inmiddels is gemaakt. Minstens de andere helft van het werk ligt nog voor ons.