Dat zongen wij vroeger en dan keken we bewust de andere kant op. Je moest raden wat het was, maar je moest het ook kunnen zien, anders was het niet eerlijk. Grote mensen spelen dat spel ook, maar dan in alle ernst. Ze zien dingen die anderen niet zien en snappen dat niet. En nee, ik heb het niet over het geloof.
Filemon Wesselink maakte de tv-serie Filemon en de complotten. Hij gaat met complotdenkers in gesprek, loopt een dag mee, luistert met respect en probeert ze te begrijpen. Je krijgt een goed beeld van hun denken. Een denken dat sterk wordt gevoed door hun gevoel en niet door controleerbare feiten. Of het nu gaat om het coronavirus, de overheid, de farmaceutische industrie, Oekraïne, de media, de verkiezingen of de big tech: Nederland moet in verzet komen. “Het klopt gewoon niet, dat voel je zelf ook wel. Het kán gewoon niet waar zijn dat alles zo samenvalt. Daar zit een plan en een doel achter. Wij worden gemanipuleerd zonder dat we dat doorhebben. Het zijn krachten die ons weerhouden om diepere lagen te zien.”
Je ziet het pas als je het doorhebt, zei de aardse filosoof Johan Cruyff al. Wie de feiten negeert vermoedt overal samenzweringen en zoekt bevestiging in een bubbel van gelijkgestemden.
Wat opviel was dat de leidende figuren veelal terugkeken op een jeugd met geweld, alcoholisme, prostitutie, lichamelijk ongemak of misbruik. Je bespeurt onmacht, teleurstelling, het gevoel er niet toe te doen. Het wantrouwen naar mensen en instituties is hun basishouding geworden. Men organiseert tegenmacht. Het innerlijke weten is voor hen het échte weten. Het heeft iets alarmistisch, iets messiaans bijna. Als hedendaagse profeten zeggen ze de wereld de wacht aan. Ene Veeneman biedt de cursus ‘Schijt aan de wereld’ aan, tegen alle regels van de overheid, die volgens hem een staatsgreep heeft gepleegd en ons onze vrijheid wil afnemen.
Onvrede is van alle tijden, en we mogen best kritisch zijn en waakzaam. Maar onze vorm van democratie, persvrijheid en scheiding der machten biedt waarborgen voor diversiteit en tegenmacht. Het recht op vereniging en demonstratievrijheid is een kostbare verworvenheid.
Wat moeten christenen hier nu mee? Het bestaan van en het geloof in God is immers ook niet zichtbaar en voor veel mensen geen feit. Toch zeggen we vaak dat geloven een zeker weten is, ook omdat het zo voelt. We hebben een boek met verhalen, we hebben ervaringen van eeuwen her en nu over wat geloof met mensen doet. Is ons geloof ook nepnieuws? Ezechiël 13 waarschuwt voor valse profeten die niet uit naam van God spreken. “Wee de verdwaasde profeten die hun eigen ingevingen volgen zonder iets te hebben gezien!” Ook Mattheus wijst in hoofdstuk 24 op valse profeten. Ze zijn van alle tijden.
Onderzoek alles, behoud het goede en vermijd alle kwaad in welke vorm ook, lezen we in Thessalonicenzen 5. Twijfel is een goede basishouding, reden om te blijven zoeken, ook al denk je het gevonden te hebben. Andersdenkenden scherpen je. Durf de dialoog aan vanuit oprechte belangstelling, een beetje zoals Filemon dat op tv doet. In de bijbel hebben we onze eigen Filemon. Die krijgt in een briefje van Paulus het advies de weggelopen slaaf Onesimus weer in genade terug te nemen. Christenen hebben weet van verzoening.
