Nick Everts

In 2020 bracht Henk Bakker, bijzonder-hoogleraar aan de VU op de James Wm. McClendon Chair for Baptistic and Evangelical Theologies, een prikkelend boek uit over de historische Jezus. Er zijn al boekenkasten vol over Jezus geschreven. Voegt dit boek dan nog iets toe? Wat mij betreft wel. Het boek geeft een overzicht van het historisch onderzoek naar Jezus, biedt een reconstructie op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten en corrigeert bepaalde ‘christelijke’ beelden van Jezus. Het zijn met name deze laatste twee die het boek spannend en verrassend maken.

Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel geeft een overzicht van het historisch onderzoek naar Jezus. Dit deel leest als een opmaat naar de eigen insteek van Bakker. Hij constateert dat christenen bijzonder weinig weten van de historische Jezus (en des te meer onjuiste beelden van hem hebben). De Jezus waarin men gelooft, staat soms ver af van de historische Jezus. Dit is de aanleiding voor Bakker om een eigen reconstructie te geven. Zijn vertrekpunt daarbij is de bijbelse presentatie en de ervaring/getuigen van de vroegchristelijke kerk van Jezus als een door de Geest gedreven zoon van Israël.

De uitwerking hiervan beslaat het tweede en grootste deel van het boek. Bakker ziet Jezus in de eerste plaats als jood in de specifieke context van toen. Het leven van Jezus tekent zich namelijk af in een tijd met verschillende joodse verwachtingen over het komen van God tot zijn volk Israël. Van een nieuwe David, Mozes en Elia tot een Messias, profetische knecht, mensenzoon en godenzoon. Jezus’ leven krijgt betekenis tegen de achtergrond van deze verwachtingspatronen uit de Hebreeuwse Bijbel. Tegelijk laat Bakker zien dat Jezus die verwachtingen doorbreekt. Hij is groter en anders dan alle voorgaande vermoedens.

Bestaande interpretatiekaders worden opgerekt en uitgedaagd om de nieuwe tijd te duiden. Voor Bakker wordt dit met name duidelijk in de zogenoemde ‘tempelkritiek’ van Jezus. Door in te spelen op bestaande verwachtingen bij Joden en deze tegelijk van een andere inhoud te voorzien, roept Jezus’ leven zowel inspiratie als weerstand op. Uiteindelijk leidt zijn botsing met de religieuze machthebbers tot de kruisdood. De bewering dat hij Gods zoon is, vormt de spreekwoordelijke druppel die de emmer deed overlopen.

De focus op de ‘tempelkritiek’ maakt het boek tot ideaal leesmateriaal in de veertigdagentijd. Het eerste deel is vooral interessant voor liefhebbers, gevorderde geïnteresseerden en bachelor-studenten theologie. Het tweede deel raad ik aan voor iedereen die meer wil weten over de historische Jezus. Op enkele vaktermen na, leest dit deel redelijk gemakkelijk. Ik kan me voorstellen dat een studiegroep rondom dit boek verdieping kan geven aan geloof.

Tot slot toch een waarschuwing. Dit boek kun je beter niet lezen als je niet bereid bent om opgebouwde geloofsbeelden van Jezus te laten corrigeren door de historie. Spannende vraag is wel of je daarmee Jezus’ leven recht doet. Volgens Bakker pleeg je verraad aan wie Jezus werkelijk was, als het denken en spreken over hem los komt te staan van de joodse bedding. Zoals elke reconstructie te bevragen valt, zo is dat trouwens ook met dit boek. Hier-en-daar zou je Bakker kunnen verwijten dat zijn reconstructie te ver af komt te staan van zijn eigen doel: recht doen aan het werkelijke leven van de jood Jezus.

Als student had ik het geluk één op één colleges te kunnen krijgen van Bakker over Jezus’ tempelkritiek. Het plezier dat mij die colleges gaven, gun ik iedereen door het lezen van dit boek. Een aanrader dus!

Henk Bakker: Jezus: Reconstructie en revisie
Utrecht: KokBoekencentrum, 2020
ISBN: 978 90 435 3410 9 | € 27,50