Daar zijn ze: twee mensen uit het allereerste begin. Levensgroot staan ze samen, maar jarenlang lagen ze samen. Ze houden elkaar stevig vast: zijn arm op haar lichaam en om haar schouder, haar hand op zijn hart. Deze beide mensen zijn onderweg, twee mensen met één gedachte. Of eigenlijk, één samengesmolten mens met twee engelen, onderweg naar de hemel. Naar de hemel in Holwierde.

Tot 18 juni ligt in de Akerk een heel bijzondere steen tentoongesteld, afkomstig uit de kerk van Holwierde, een dorp vlak bij Delfzijl. Het is een ‘beelddeksel’ van gele Bentheimer zandsteen met daarop een man en een vrouw. Het is geen grafsteen of grafzerk en daarom staan er ook geen namen op met geboorte- en overlijdensdatum en dergelijke. Nee, dit is het deksel van een stenen sarcofaag, een doodskist voor waarschijnlijk deze twee mensen. Omdat het lijkt alsof er palmblaadjes en druiventrossen langs de rand zijn uitgehakt, wordt gedacht dat dit deksel in de twaalfde eeuw gemaakt is, zo rond het jaar 1170.

Het beelddeksel in Holwierde is het enige in heel Groningen, Stad en Ommeland, en daarbij is het ook nog eens het enige in de verre omtrek dat bedoeld is voor twee personen. Want bij onze buren in Drenthe, Friesland en Ost-Friesland zijn meer beelddeksels te vinden dan bij ons, al staat op al die deksels slechts één persoon. Trouwens, ook op de paar Groninger grafstenen uit de tijd rond 1500 waarop een mens afgebeeld is – de zogenaamde portretzerken – gaat het uitsluitend om een afbeelding van één persoon en nooit om twee of meer.

Een echtpaar met engelen
Op het beelddeksel van Holwierde staan twee onbekende mensen; het lijken een man en een vrouw want beiden verschillen van elkaar: het haar, het gezicht en de kleren zijn anders. Het deksel is erg versleten en beide mensen zijn zodoende vaag, maar de man lijkt links – met een kort kleed – en de vrouw rechts – met een lang kleed. Zeker aan hun armen en handen is duidelijk te zien dat ze bij elkaar horen en dat ze van elkaar houden. Een echtpaar dus, samen in het leven en samen in de dood.

Boven die beide overleden mensen, in een apart plaatje, komt dat terug: ook samen één in de dood. Twee engelen zweven daar, elk met de buitenste vleugel stijf tegen de rand gedrukt, en tussen hen in houden die beide engelen als één beeld het overleden echtpaar. Juist dat beeld is vaag en het is niet gemakkelijk te duiden – misschien net als in het echt – want het leven en zeker de dood zijn amper te begrijpen.

In Larrelt
Vlakbij Holwierde, precies aan de overkant van de Eems, ligt het dorp Larrelt. In de dorpskerk waren ooit twee bijzondere beelddeksels; nu staan ze in het Ostfriesisches Landesmuseum in Emden. Deze beide deksels zijn ongeveer even oud als die in Holwierde en hier is op elk deksel één overleden persoon afgebeeld. Maar ook weer met daarboven – in een apart plaatje – de mens onderweg naar de hemel.

Op de foto staat het beelddeksel uit ± 1300: de gestorven mens met daarboven twee engelen met vleugels, die een klein mensje vlak voor de laatste reis voorzichtig in een doek pakken. Rechts in de hoek is de hand van de HEER te zien die de engelen, de mens en de reis zegent.

Dat voorzichtig in een doek pakken van de mens gebeurt ook op dat andere beelddeksel uit de kerk van Larrelt, maar het inpakken wordt daar gedaan door gewone mensen, tenminste, het wordt gedaan door figuren zonder vleugels.

Dus op alle drie deksels, die uit Holwierde en die beide uit Larrelt, zijn de overleden mensen afgebeeld, met daarboven een klein mensje: die kleine mens is een soort spiegelbeeld van de gestorven mens, en vooral, die kleine mens wordt geholpen bij de allerlaatste reis.

In de Bijbel
De belangrijkste bijbeltekst die hoort bij het overlijden en de hulp bij de reis naar de hemel staat in het Evangelie volgens Lucas. Daar vertelt Jezus de gelijkenis van de rijke man en de arme Lazarus (Lucas 16 vanaf vers 19). Bij het overlijden van Lazarus wordt het zo opgeschreven: “en hij werd door de engelen weggedragen om aan Abrahams hart te rusten.”

Het valt op dat het in de gelijkenis gaat over de hele mens Lazarus die naar Abraham gedragen wordt en dat het dus niet gaat over de ziel of de geest van Lazarus. Of, om het anders te zeggen, bij het overlijden wordt bij de uitvaart het lichaam begraven in de grond en tegelijk wordt bij de uitvaart het lichaam door de engelen hemelhoog gedragen.

Het is haast niet te geloven.

Toch is juist dit afgebeeld op het beelddeksel van Holwierde en op de deksels van Larrelt: niet slechts de ziel of de geest maar de hele mens