Het laatste deel van de pelgrimage naar het Schotse eiland Iona leidt je over het eiland Mull. Dit boek gaat over leven op dat eiland. Ook als je er nooit geweest bent en je ook niet van plan bent ernaartoe te gaan, is dit een boek om te lezen. Het gaat je namelijk direct aan.
Tenminste, als je er ook zo één bent die zich opnieuw wil leren verhouden tot de aarde en tot de voetafdruk die je erop achterlaat. Met name op de plek waar jíj leeft. Miek Zwamborn preekt niet. Goed beschouwd heeft ze niet eens een verhaal. Het is een caleidoscopisch boek met foto’s, brieven, tekeningen, gedichten en persoonlijke ervaringen. Bijeen gehouden door het eiland zelf en door de tijd die het gevormd heeft. In die zin gaat het boek niet óver Mull, maar vertelt Mull zichzelf. De schrijver staat ten dienste van wat de elementen, de lucht, de zee, het land, dat wat er groeit en leeft – heel dat leven op het randje – te zeggen heeft. Ook dat er plek voor jou is, als je je weet te voegen en weet te accepteren dat je er niet de baas bent. De titel ‘Onderling’ verwijst niet exclusief naar mensen, die bij elkaar beschutting zoeken. Ze verwijst naar alles om je heen, boven je en onder je, dat jouw leven mogelijk maakt en waar jij medeverantwoordelijkheid voor draagt.
Ik herinner me nog de eerste bustocht, die ik onderweg naar Iona over het eiland maakte. Het regende. Maar dan op een manier die ik niet kende. Het water kwam recht uit de lucht, maar ook van opzij. Het stroomde in zelfgemaakte beddingen van de bergen. Het borrelde op uit de grond. Het was te veel, te groot voor mij. Dat ik en iemand anders de enige passagiers waren, versterkte de indruk die het op mij achterliet. Bij het lezen van het boek kwam deze ervaring terug. Een soort rauwe vrede.
Zeven jaar geleden verhuisde Zwamborn met haar partner R., allebei kunstenaar, naar een huis aan de baai van Knockvologan, het zuidwestelijke puntje van Mull. Ze legden een tuin aan en bouwden een werkplaats waar ze met andere kunstenaars en onderzoekers aan een studie van het landschap begonnen. “Dilemma’s en mogelijkheden verrezen aan de hand van de prangende vraag: hoe kunnen we tot een leefvorm komen waarin de omgeving, elementen, getij en seizoenen leidend zijn en waaraan kunst en literatuur bijdragen?” Nergens wordt de opgave die ze zichzelf gesteld hebben geromantiseerd. “Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral,” muntte Bertold Brecht. “Het omzetten van energie is sinds we hier wonen heel direct meetbaar. We eten om warm te blijven en fysieke arbeid te kunnen leveren… Wanneer we te weinig eten, krijgen we maar half zoveel gedaan… Een tweede ontbijt is vaak geen overbodige luxe.”
Voor de meesten van ons is het juist oppassen geblazen om niet te veel te eten. Mull is in die zin een eind weg. En toch spreekt dit boek tot de verbeelding. Niet om nu je biezen te pakken en je bij Zwamborn te voegen. Wel is het boek een aanmoediging om de plek die jou omgeeft te koesteren en je er opnieuw toe te verhouden.
Miek Zwamborn, Onderling – Langs de kustlijn van Mull
Amsterdam: Van Oorschot, 2023
ISBN: 978 90 282 3109 2 | € 27,50
