De titel van het boek verwijst naar de plek in het bos, waar de monnik Thomas Merton zich graag terugtrok. Zo vaak als mogelijk en werd toegestaan door de abt, leefde hij in zijn kluis dichtbij het klooster waarmee hij verbonden was. Daar beleefde hij de zonsopgang en het getjirp van de wakker wordende vogels.

“Om half drie ’s morgens het eerste getjirp van de vogels die wakker worden – het point vierge (het maagdelijke moment) van de dageraad, een moment van ontzag en onuitsprekelijke onschuld, als de Vader in stilte hun ogen opent en zij tot hem spreken, zich afvragend of het tijd is om te zijn? En hij zegt hun: Ja… Mijn haren rijzen ten berge en de ogen van mijn ziel zijn wijd open, ik ben aanwezig, zonder het te beseffen, in dit onuitsprekelijke paradijs, en ik neem dit geheim waar, dit wijd open geheim dat er voor iedereen is, gratis, en niemand schenkt er aandacht aan.” (blz. 7)

Het boek is rijk aan prachtige, lyrische natuurobservaties als die hierboven. Ontleend veelal aan de dagboekaantekeningen van Thomas Merton. Je wordt meegenomen in zijn spirituele, mystieke wijze waarop hij de natuur beleefde. Zijn groene spiritualiteit is gebaseerd op natuurmystiek. Het fundament daarvan wordt gevormd door een rijke monastieke en theologische traditie. Maar is ook gevormd door natuuronderzoekers en milieuactivisten, met wie hij contact onderhield. Daarom leidde zijn mystieke beleving van de natuur ook tot een scherpe maatschappijkritiek en protest tegen natuurvernietiging. Hij kreeg steeds meer oog voor de vernietigende werking van menselijke exploitatie van de schepping voor eigen gewin en economische en technologische doeleinden. Zo leidde zijn monastieke beleving van de natuur tot een ecologisch geweten en ethische stellingname.

Het boek bestaat uit vier delen. Het eerste deel schetst in hoofdlijnen het leven van Thomas Merton. We vernemen hoe zijn liefde voor de natuur hem is voorgeleefd door zijn moeder, die hem de vogelnamen leerde en zijn vader, een landschapsschilder die hem meenam op zijn natuurreizen.

Deel twee gaat in op de bronnen die zijn specifieke natuurmystiek hebben gevormd. De benedictijnse en franciscaanse spiritualiteit komt voorbij en ook het Keltisch christendom. Merton laat zich echter niet alleen inspireren door christelijke spirituele tradities, maar ontwikkelt tevens een intensieve belangstelling voor met name het zenboeddhisme en het zo-zijn van de dingen. Maar ook natuuractivisten als Dorothy Day en voorlopers van de Amerikaanse natuurbeweging, zoals Henry David Thoreau, zijn inspiratiebronnen voor hem.

In deel drie gaat Bras nader in op de betekenis van de natuur voor Merton. Hoe hij enorm kon genieten van de natuur. Hoe dat zijn hart opende voor Gods aanwezigheid, voor zijn genade en grootsheid. Hoe hem dat naar contemplatie voerde en het zien van goddelijke sporen in de natuur.

Het landschap ging hem voor in gebed en het prijzen van de Schepper, zo schrijft Bras. Elke dag maar weer, bij:  “Zonsopgang – een gebeuren dat plechtige muziek in het diepste van je wezen oproept, alsof je hele wezen zich moest afstemmen op de kosmos, en God prijzen voor een nieuwe dag, Hem prijzen in naam van alle wezens die er ooit waren of ooit zullen zijn – alsof nu de verantwoordelijkheid op mij valt om te zien wat al mijn voorouders gezien hebben, en om het te erkennen, en God te prijzen zodat of zij wel of niet God toen geprezen hebben, zij het nu in mij doen. Zonsopgang vereist deze juiste houding, deze orde, deze ware instelling van je hele wezen.”  (blz. 107)

De natuur was voor Merton een toevluchtsoord, de plek van stilte en eenzaamheid, die hij positief beleefde en als zijn bestemming zag. Geroepen tot eenzaamheid. De natuur was zijn leerschool voor zuiver waarnemen zonder oordeel.

In deel vier tenslotte ligt de focus op de ontwikkeling naar een ecologische ethiek. Al met al een heel lezenswaardig boek. De lyrische en liefdevolle natuurbeschrijvingen van Merton bieden een (h)eerlijke en welkome nuance bij alle terechte zorgen om onze kostbare planeet. En ze bieden tevens een spirituele onderbouwing, voor wie onze aarde aan het hart gaat.

Begin november start er een lees- en leerhuis vanuit Stadsklooster over dit boek. Kick Bras zal de opmaat geven op de Kloosterdag op 1 oktober. Voor meer informatie zie elders in dit blad.

Kick Bras, Onuitsprekelijk paradijs, De groene spiritualiteit van Thomas Merton
Heeswijk-Dinther: Abdij Van Berne Uitgeverij, 2021
ISBN: 978 90 897 2425 0 | € 19,95