Tussen 1800 en 1880 wagen dertig tot veertig miljoen West-Europeanen de overtocht naar de Nieuwe Wereld, op zoek naar een beter bestaan. Landverhuizers worden ze genoemd. Tussen 1880 en 1914 volgen er nog eens twintig miljoen emigranten, maar nu afkomstig uit Oost-Europa en het Middellandsezeegebied: ze vluchten weg van de bittere armoede en, wat de Joodse bevolking betreft, van de pogroms waarvan ze met name in Rusland het slachtoffer zijn.

Cathalijne Boland beschrijft in haar onlangs verschenen boek Reuchlins reis deze landverhuizing aan de hand van het leven van Johan George Reuchlin (1874-1912) die directeur werd van de Holland-Amerika Lijn (HAL), een van de scheepvaartmaatschappijen die landverhuizers vervoerden over de Atlantische oceaan. Boland kan bij haar levensbericht van George Reuchlin putten uit het omvangrijke familiedossier van de Reuchlins dat zich in het Stadsarchief van Rotterdam bevindt.

Reuchlin zal in 1890, als hij zestien jaar is, voor het eerst de oversteek naar Amerika maken op het stoomschip met hulpzeil Spaarndam. Zijn vader, één van de oprichters van de HAL, zal hem deze reis bezorgen. De reis herinnert hij zich later als een angstig avontuur. Het schip wordt twee dagen lang door een storm geteisterd. Hij weet dat in de voorbije jaren liefst zes schepen van de HAL schipbreuk hebben geleden. Op een lager dek hoort hij hoe de landverhuizers met het zingen van psalmen en andere joodse liederen hun angst proberen te bezweren. Toch zal hij aan de wens van zijn vader voldoen en een carrière beginnen bij de Rotterdamse scheepvaartmaatschappij: hij zal herhaalde malen de oversteek over de oceaan maken naast de vele reizen die hij in Europa maakt om de belangen van de maatschappij te behartigen. Als hij directeur is, reist hij naar steden als Londen, Hamburg en Bremen waar hij voortdurend overleg voert met zijn collega’s van de andere scheepvaartmaatschappijen met een lijndienst op Amerika. De maatschappijen hebben een kartel gevormd om elkaar voor een dodelijke concurrentie te behoeden.

Voor het waarborgen van de continue aanvoer van emigranten reist hij naar de VS en naar Oostenrijk- Hongarije om lobbywerk te verrichten bij de regeringen als deze aan het eind van de negentiende eeuw de migratie dreigen te belemmeren en daarmee de stroom van landverhuizers dreigt op te drogen. Waren in Amerika in de eerste helft van de negentiende eeuw de West-Europeanen welkom, de immigranten na 1880 zijn ‘anders’ en roepen bij de Amerikanen weerstand op. Alleen een veto van de Amerikaanse president kan voorkomen dat ongeletterde immigranten niet worden toegelaten. De grootgrondbezitters in de Dubbelmonarchie zien hun spotgoedkope arbeidskrachten vertrekken en de legerleiders hun dienstplichtigen. De regering poogt daarop hun vertrek tegen te gaan.

Hoeveel Reuchlin onderweg is, blijkt uit de correspondentie met zijn vrouw die altijd ongerust is als hij de Atlantische oceaan over moet. Dat ondanks de steeds snellere, grotere en bovenal veiliger schepen die gebouwd worden. In 1912 kiest Reuchlin voor zijn overtocht naar Amerika voor de Titanic die haar maidentrip zal maken. Hij is nieuwsgierig naar het schip, temeer omdat de HAL op de werf van Harland & Wolff te Belfast, waar de Titanic is gebouwd, ook een schip voor het passagiersvervoer laat bouwen. Zijn vrouw zal voor het eerst er blijk van geven dat ze de overtocht van haar man over de Atlantische oceaan niet vreest.

Op 15 april 1912 vindt de moeder aller scheepsrampen plaats: de Titanic vaart op een ijsberg. George Reuchlin bevindt zich niet onder de passagiers die in een van de reddingssloepen van de Titanic terecht is gekomen. Ondanks intensieve naspeuringen weet zijn vrouw Athi Eelink Schuurman (1880-1960) niemand onder de geredde passagiers op te sporen die haar man in het uur van zijn dood heeft gezien of gesproken.

Cathalijne Boland heeft een boek geschreven dat je gefascineerd leest.

Cathalijne Boland, Reuchlins reis: De Holland-Amerika Lijn en de landverhuizers
Amsterdam: Alfabet uitgevers, 2023
ISBN 978 90 213 4055 5 | € 24,99