Vroeger geloofde ik in een God die als een marionettenspeler de touwtjes in handen had. Immers, er ging geen mus dood, of God had het zo beschikt. Dat nam ik vrij letterlijk. Kreeg ik een lekke band, dan was niet de toevallige spijker waar ik overheen gereden was de schuldige, maar: God heeft het zo gewild – het heeft zo moeten zijn. Toeval bestond niet. Als iets wel toeval leek, dan was het God die anoniem een spelletje met me speelde.
In een geseculariseerde wereld treedt eigenlijk hetzelfde mechanisme op; daar heet het geen God, maar eigen schuld, dikke bult. Dus als je kanker krijgt, dan heb je te veel gerookt, gedronken, pindakaas gegeten… Als voormalig ICT-er ken ik er ook zo een. Kwam ik bij iemand bij wie Windows niet meer wilde opstarten, dan kreeg ik een wanhopige blik: ‘Ik heb toch niets fout gedaan?’
Zei ik: ‘Er is een bitje omgevallen op je harde schijf’, dan dachten ze eerst dat ik ze in de maling nam, maar uiteindelijk accepteerden ze schoorvoetend deze zogenaamd deskundige, met veel aplomb gebrachte uitleg. Het was geen verklaring natuurlijk. Niet de toevallige spijker, niet het teveel aan pindakaas, niet het omgevallen bitje, niet de eigen schuld, maar zeker niet God veroorzaken op deze manier gebeurtenissen in deze wereld. Wij zoeken altijd overal van alles achter, vinden het onbevredigend als er geen verklaring is, als iets leidt tot niets en niets tot iets.
Onze wereld zit wat ingewikkelder in elkaar dan dat. Én de spijker, én de pindakaas, én de hardheid waarmee Poetin grootgebracht is, én de vlieg die op de neus landde van Napoleon waardoor hij moest niezen én de genen én honderdmiljoenmiljardbiljoen andere factoren veroorzaken de Alzheimer die bij mijn nichtje optreedt, of veroorzaken die juist niet. God is daarin ver te zoeken, en de eigen schuld ook, want wat veroorzaakte die harde opvoeding van Poetin, wat deed de spijker op de weg liggen, wie at waarom te veel pindakaas? Het is te makkelijk om overal God in te zien, maar ook onmogelijk om schuld te laden op te zwakke mensenschouders.
Tegenwoordig geloof ik niet meer in die Man Daarboven, die het Al overziet. En ik ben wel schuldig aan veel, maar niet aan al het wereldleed. Aan elke mogelijke oorzaak liggen weer honderdmiljoenmiljardbiljoen oorzaken ten grondslag, en ook weer net zoveel andere oorzaken dááraan. Ik vind het bijna blasfemisch om God als de Oerbeweger te zien, die het al veroorzaakt en in werking zet. Hij is, hoop ik, groter dan dat, en gaat alle oorzaken te boven. Zoals mijn lekke band (waarom ik, waarom nu) mijn verstand te boven gaat, nog zoveel meer gaat Hij mij te boven.
En onberedeneerd, buiten mijn verstand om, geloof ik: al die oorzaken, al die gebeurtenissen, alle vreugde en alle leed van de wereld, komen uiteindelijk samen in Zijn hand. God is niet mijn oorzaak, maar mijn reden van bestaan, niet de oorzaak, maar de horizon. Om Hem besta ik, aan Hem val ik toe.
