Op het moment van dit schrijven (eind december 2021) hebben we net een aantal helderfrisse winterse dagen achter de rug, waarbij op een aantal plekken in Noord-Nederland zelfs geschaatst kon worden. De eerste marathonwedstrijd was op Tweede Kerstdag een feit! Op internet kwamen beelden voorbij van prachtig ijs, een strakblauwe hemel en het unieke geluid van ijzers op het ijs. U merkt, hier is een schaatsliefhebber aan het woord. Schaatskoorts is mij niet vreemd en in dat opzicht spreekt de ondertitel van het boek Volk en elite: Samen schaatsen op glad ijs tot mijn verbeelding.
Samen schaatsen is hier een beeld van samenleven waarin vertrouwen de grondtoon voert. Groepen mensen samen op het ijs, meer of minder bedreven in het schaatsen. Het heeft iets gemoedelijks en gezelligs. Hoe groot de verschillen ook zijn in de schaatsuitrusting, uiteindelijk gaat het bij schaatsen toch om de juiste houding, het bikkelen en leren genieten van het ritme. Maar: het is samen schaatsen op glad ijs, want ook hier, zo betoogt Mechteld Jansen, kan het zomaar toeslaan: dat groepen zich uit elkaar laten drijven.
Dat laatste houdt haar al langer bezig: de, zo lijkt het, toenemende kloof tussen ‘volk’ en ‘elite’. De polarisatie die gevoed wordt door mythevorming over en weer. De missiologe Mechteld Jansen schreef Volk en elite ter gelegenheid van haar afscheid als rector van de Protestantse Theologische Universiteit. Ze omschrijft missiologie als “een vorm van theologie die zich ophoudt op de grenzen tussen mensen”.
Maar, zo vroeg ze zich in eerste instantie af, moet je wel meegaan in deze terminologie, of versterk je dan alleen maar de kloof? Het ligt al zo op de loer om elkaar weg of neer te zetten in stereotyperingen. En ook: wie definieert eigenlijk de termen ‘volk’ en ‘elite’? Toch merkte ze dat haar observaties over de kloof breed werden gedeeld en dat er behoefte is om dit nader te verkennen vanuit het verlangen vanuit de theologie een tegenstem in te brengen.
Er is veel wantrouwen over en weer. Dit wantrouwen wordt ergens door gevoed en juist daar wil Mechteld Jansen dieper in doordringen. Want waar staat het ‘volk’ voor, voor welk oprecht verlangen en wordt dat wel gezien en gehoord of is het dan al voorzien van een oordeel?
De vragen die Mechteld Jansen in Volk en elite stelt zijn relevant en urgent wat mij betreft. Ze poogt dieper door te dringen in de achtergrond van populisme, om vanuit theologisch perspectief een tegenstem te bieden. Waarbij ze overigens niet haar ogen sluit voor het gegeven dat polarisatie en segregatie ook dwars door geloofsgemeenschappen heen gaat. Maar het evangelie heeft herstel van vertrouwen op het oog, zo stelt Jansen, en kan juist in de huidige polarisatie een rol spelen. Hiervoor laat ze twee theologische stemmen aan het woord, die het vertrouwen proberen te herstellen: de in 2020 overleden opperrabijn Jonathan Sacks en paus Franciscus.
Een aanrader voor wie zich vanuit theologie wil verdiepen in een urgente maatschappelijke kwestie: polarisatie en wantrouwen.
Mechteld Jansen, Volk en elite: Samen schaatsen op glad ijs
Utrecht: Kokboekencentrum, 2021
ISBN: 978 90 435 3757 5 | € 12,99
