De provincie Groningen telde in de middeleeuwen meer dan dertig kloosters, gesticht door acht verschillende kloosterorden, waaronder cisterciënzers, premonstratenzers en benedictijnen. Er stonden kloosters in Aduard, Appingedam, Warffum, Rottum, Thesinge, Selwerd, Wittewierum, Heiligerlee, Schildwolde, Schiermonnikoog (waar sinds 2015 weer een klooster gevestigd is) en ga zo maar door. Toen de provincie en de stad aan het einde van de zestiende eeuw protestants werden, verdwenen de katholieke kloosters. De meeste werden afgebroken; de stenen werden gebruikt voor nieuwbouw. De laatste nonnen en monniken zochten hun toevlucht in de stad, in de zogenaamde refugia (meervoud van refugium, een toevluchtsoord).

Van Yesse naar Sint Jan

Het evenement ‘Van Yesse naar Sint Jan. Middeleeuwse mirakelen in kerk en klooster’ stond gepland voor 2020, maar is vanwege de pandemie uitgesteld tot mei 2022. Centraal in dit evenement staat de cisterciënzer monnik Caesarius uit Heisterbach, die rond 1220 het vrouwenklooster Yesse en de Martinikerk in Groningen bezocht. In de kerk was een altaar opgericht voor de reliek van de arm van Johannes de Doper (Sint Jan). Caesarius beschreef zijn reis en alle wonderverhalen die hem onderweg ter ore kwamen in een boek, de Dialogus Miraculorum (Boek der Mirakelen). www.kloosteryesse.nl/yessesintjan

Van de meeste kloosters is niets meer terug te vinden. Van sommige is er wel iets bewaard gebleven: in Aduard de ziekenzaal, in Ten Boer de kloosterkerk en in Thesinge het koor van de kerk. Alleen in Ter Apel staat het kruisherenklooster nog grotendeels overeind. Toch zijn er nog sporen van dat rijke middeleeuwse kloosterleven. Soms verraadt de vorm van het landschap waar vroeger een klooster stond of waar een kloostergracht lag. Nog vaker zijn in de grond sporen te vinden van het toenmalige klooster. In Essen, vlakbij Haren, waar bijna vierhonderd jaar het cisterciënzervrouwenklooster Yesse stond, worden jaarlijks door archeologiestudenten allerlei objecten opgegraven, die onze kennis over het klooster Yesse vergroten.

En gelukkig zijn er ook middeleeuwse handschriften bewaard gebleven, want de kloosters speelden niet alleen een belangrijke rol bij de bedijking en landwinning van onze provincie, maar zij vormden ook een belangrijke spil in het culturele leven. De Universiteitsbibliotheek Groningen bezit een aantal van deze middeleeuwse manuscripten, die worden bewaard in de kluis bij de afdeling Bijzondere Collecties. Ter gelegenheid van het evenement ‘Van Yesse naar Sint Jan. Middeleeuwse mirakelen in kerk en klooster’ heeft de Universiteitsbibliotheek een online tentoonstelling gemaakt: ‘Yesse en de sporen van een rijk verleden’.

In deze online tentoonstelling wordt aandacht besteed aan het klooster Yesse, maar ook aan andere belangrijke kloosters, zoals het klooster in Aduard en het klooster in Selwerd (dat stond op de plek waar nu Selwerderhof is) dat zich in de middeleeuwen ontwikkelde tot een belangrijk scriptorium: een klooster waar handgeschreven boeken werden gemaakt. In de tentoonstelling kunt u kennismaken met deze rijk geïllustreerde boeken.

De tentoonstelling geeft een uitgebreide historische context bij het ontstaan van de kloosters, de kloosterorden, het kloosterleven, de middeleeuwse manuscripten, kaarten en belangrijke Groningers zoals Ubbo Emmius, Agricola en Emo. De Groninger Emo was abt van het premonstratenzer klooster Bloemhof in Wierum, dat Wittewierum ging heten (naar de witte pijen van de monniken). Emo was de eerste student van het Europese vasteland die in Oxford ging studeren, maar hij is vooral heel bekend geworden omdat hij (samen met abt Menko) in de dertiende eeuw een kroniek schreef waarin we van alles kunnen lezen over Emo zelf, over het kloosterleven in Wittewierum, maar ook over de provincie Groningen, bijvoorbeeld over grote overstromingen. Deze ‘Kroniek van Emo en Menko’ is een van de topstukken van de tentoonstelling. Conservator Adrie van der Laan neemt u in een video mee naar de Bijzondere Collecties in de UB om u iets meer te vertellen over deze kroniek.

Hier bezoekt u de online tentoonstelling ‘Yesse en de sporen van een rijk verleden’:

www.rug.nl/library/heritage/exhibitions/virtual-exhibitions/yesse/

Van Yesse naar Sint Jan in de Spacetime Layers App

De Groninger Archieven hebben in de Maand van de Groninger Geschiedenis (2020) de route die monnik Caesarius uit Heisterbach in 1220 moet hebben gelopen vanuit het klooster Yesse naar de Martinikerk digitaal aangeboden. Deze ‘moderne’ bedevaart is door Peter Riem, publieksadviseur van de Groninger Archieven, prachtig uitgewerkt in de Spacetime Layers App (deze app is eenvoudig te downloaden op uw smartphone). De wandeltocht in de app voert u langs hoogtepunten van de route en biedt tevens bij elk punt achtergrondinformatie.