Alberte van Ess
“We leven in verontrustende tijden. De woningcrises, de klimaatcrises, de stroom aan asielzoekers, de groeiende kloof tussen arm en rijk, de oorlogen in Oekraïne en Gaza/Israël, het zijn uitdagingen die ons vermogen misschien wel te boven gaan, maar waar we toch verantwoording voor dragen. We hebben daarbij inspiratie nodig, waarden die ons gedrag richting geven, maar vooral ook moed, hoop en vertrouwen. Zijn er daarbij mensen die ons richting kunnen wijzen, en die ons met de inzet van hun leven voorgedaan hebben wat moed, hoop en vertrouwen inhouden? Die bereid waren daar een prijs voor te betalen? En die hun levensvisie ook op papier hebben gezet voor een later geslacht?”
Zo begint de inleiding van het boek. Want volgens Kick Bras, de schrijver, is een van die mensen Dietrich Bonhoeffer. Op 9 april van dit jaar is het tachtig jaar geleden dat hij als martelaar stierf. Enkele jaren daarvoor schreef hij een tekst die nog steeds stof tot nadenken geeft: ‘Verantwoording’. Dit geschrift staat centraal in dit boek van Kick Bras met de vraag wat de tekst kan betekenen voor onze tijd.
Bonhoeffer schreef de tekst rond de jaarwisseling van 1942 naar 1943. Bedoeld voor enkele vrienden binnen de inlichtingendienst van het leger, die samenzweerden tegen Hitler. Hij voelde de behoefte om uit te leggen waarom hij meewerkte aan het verzet tegen Hitler. In een vlijmscherpe analyse zet hij uiteen wat hij waarneemt in de toenmalige maatschappij om hem heen. En de vraag: wie houdt er stand te midden van zoveel kwaad en onzekerheid?
In de uitvoerige inleiding vertelt Kick Bras in kort bestek iets over Bonhoeffers plaats in het verzet en zijn drie vrienden daarbij: Eberhard Bethge, Hans van Doynanyi en Hans Oster. Beide laatsten werd op dezelfde dag als Bonhoeffer opgehangen. Eberhard Bethge overleefde de oorlog en droeg daarna zorg voor de publicatie van Bonhoeffers geschriften.
Het boek van Kick Bras biedt na de inleiding allereerst een vertaling van hemzelf van de integrale tekst ‘Verantwoording’ van Bonhoeffer. Deel twee bestaat uit een bezinning op deze tekst door Kick Bras, aan de hand van bepaalde thema’s. Ook worden er verbindingen gelegd met andere geschriften van Bonhoeffer. Met telkens daarbij de vraag wat de ‘Verantwoording’ ons in deze tijd te zeggen heeft.
In deel drie is het martelaarschap beschreven van Bonhoeffer: de plekken waar hij gevangen zat, hoe het hem daar vergaan is en waar hij is terechtgesteld.
Al met al een indringend, actueel boek. Niet om in een keer uit te lezen, maar af en toe ter hand te nemen en met aandacht een stukje te lezen. Een boek dat ik eigenlijk ook alleen maar recht kan doen met twee citaten uit de ‘Verantwoording’.
“Wie zal standhouden? Alleen degene voor wie zijn verstand, zijn principe, zijn geweten, zijn vrijheid, zijn deugd niet de ultieme norm is, maar die bereid is dat alles op te offeren wanneer hij wordt geroepen tot gehoorzaamheid en verantwoordelijk handelen in geloof en alleen gebonden aan God. De verantwoordelijke mens, wiens leven niets anders wil zijn dan een antwoord op Gods vraag en roeping. Waar zijn de verantwoordelijken?”
En tot slot:
“De laatste vraag is niet hoe ik heldhaftig het toneel verlaat, maar hoe een toekomstige generatie moet verder leven.”
Dietrich Bonhoeffer / Kick Bras, Waarom ik mij verzet
Leeuwarden: Adveniat (Jongbloed), 2025
ISBN 978 94 933 9516 9 | € 23,99 | 224 pagina’s
