Vrijdagmiddag 28 maart werd in Museum Klooster Ter Apel de tentoonstelling ‘Uit het paradijs”’ geopend. Tot en met 26 oktober – dus de hele zomertijd – wordt in het kloostergebouw ‘de reis van de mens’ verbeeld. Volgens het onderschrift bij de titel van de tentoonstelling gaat het om een reis langs kunst, mythologie en psychologie. En deze reis van de mens loopt vooral door de Bijbel.
Tonko Ufkes
‘Uit het paradijs’ is een boeiende en daarom soms ook een lastig te begrijpen expositie rond de reis van de mens, want dit thema is zo groot en zo wijds. De tentoonstelling is samengesteld door het Bijbels Museum en Museum Krona uit Uden (het vroegere Museum voor Religieuze Kunst): twee musea dus met een christelijke achtergrond en tegelijk durven ze daar alle twee niet ronduit voor uit te komen.
Een belangrijke inspiratiebron bij het maken van de expositie was aan de ene kant het werk van de Zwitserse psycholoog Carl Gustav Jung (1875-1961) en anderzijds het werk van Joseph Campbell (1904-1987). En al komen we dat in Ter Apel niet te weten, beide mannen hadden een gedegen kennis van het christendom; Jung was de zoon van een dominee, Campbell was een uitgesproken kenner van verschillende godsdiensten.
De kronkelige weg
De bezoeker moet door een deel van het klooster lopen, over een duidelijk pad van het begin naar het eind van de tentoonstelling. Dat is een kronkelige weg, maar een vaste weg die gaat langs vier thema’s: 1. Uit het paradijs, 2. Drie dagen en drie nachten, 3. Elke dag sterf ik opnieuw, 4. Thuiskomst.
Soms zijn die thema’s direct te herkennen, soms moet je het gewoon ondergaan. Zo zijn in het begin foto’s te zien van een jonge vrouw bij wie slangen op en rond haar gezicht kruipen. De betekenis van die beelden mogen we zelf invullen, want het kan verwijzen naar de slang en de vrouw uit het paradijs. Of het kan verwijzen naar genezing, het teken van de Esculaap. Of het kan verwijzen naar steeds veranderen, als het opnieuw afleggen van de oude huid.
Jona in de vis, onderdeel van tabernakeldeur uit ca. 1970, collectie Museum Krona. Foto: Maria Ufkes
Bij het tweede thema, Drie dagen en drie nachten, is onder andere een beeld te zien van de profeet Jona in de grote vis, een beeld dat ontleend is aan het bijbelboek Jona. Maar soms wordt zo’n bijbelse verwijzing helemaal over het hoofd gezien, zoals bij het derde thema, Elke dag sterf ik opnieuw.
Sanne Bax, ‘Joshua Tree nr. 2 en 4’, ‘Luchtbed’, 2023. Foto: Bijbels Museum
De kunstenares, Sanne Bax, maakte, na haar lange voetreis vanaf de grens van Mexico tot aan de grens met Canada, een aantal bomen van wol: Joshua Trees (letterlijk: ‘boom van Jozua’, een plant uit de Yucca-familie). Bomen dus die vernoemd zijn naar Jozua, de man die het volk na een lange woestijnreis het beloofde land binnenleidde. Tja, dan is het jammer dat bij het kunstwerk op geen enkele manier verwezen wordt naar de bijbelse woestijnreis en naar Jozua.
De thuiskomst
Rembrandt, ‘De terugkeer van de verloren zoon’, 1636. Bruikleen en foto: Museum Helmantel
Het vierde en laatste thema van de tentoonstelling is Thuiskomst. Een mooi maar moeilijk thema. Het is niet altijd het einde van ‘de reis van de mens’, want soms volgt een nieuwe reis, soms misschien de laatste reis. Na alle eigentijdse echo’s van bijbelse verhalen sluit ‘Uit het paradijs’ af met een originele ets uit 1636 gemaakt door Rembrandt. Het is een van de mooiste beelden van de tentoonstelling, gemaakt naar een van de mooiste verhalen uit de Bijbel: De verloren zoon.
